التصريح اجوبة مسائل محمد صادق الکرماني
من مصنفات العالم الربانی و الحکیم الصمدانی
مولانا المرحوم الحاج محمد باقر الشریف الطباطبایی اعلی الله مقامه
«* الرسائل جلد 4 صفحه 43 *»
بسم اللّٰه الرّحمن الرّحیم
و صلّی اللّٰه علی محمّد و آله الطاهرین
به عرض عالی میرساند که در باب امر توحید آنچه مرقوم فرموده بودید عین واقع بود، و بسیط حقیقی بینهایت و فوق مالانهایت است و چیزی نیست با او که صفت او شود یا موصوف او، به همانطورها که سرکار اشاره فرمودهاید. اما آنچه از بعضی عبارات این حقیر به نظر رسیده تمام مرادم این است که اگر کسی مواقع صفات را نشناسد و متمسک به ایشان نشود و به مقتضای امر و نهی ایشان صادر نشود، اگرچه بداند که غیر از هستِ حقیقی نیستِ حقیقی است، و غیر از وجودِ حقیقی عدمِ حقیقی است، و عدمِ حقیقی ثانیِ وجودِ حقیقی نیست، چرا که نیست که ثانی شود پس به غیر از وجود چیزی نیست؛ نجاتی از برای او نیست، و اقرار به وجود آن‌کسی که ارسال رسل و انزال کتب کرده نکرده. و تمام نجات در اقرار به وجود کسی است که ارسال رسل و انزال کتب کرده، و به مقتضای امر او جاری‌شدن نه چیزی دیگر اللّه الذی خلقکم ثم رزقکم ثم یمیتکم ثم یحییکم هل من شرکائکم من یفعل من ذلکم من شیء سبحانه و تعالیٰ عماــ‌یشرکون و هو فی غوامض مسرّات سریرات الغیوب و کل معبود مما دون عرشه الی قرار ارضه السابعة السفلیٰ باطل مضمحل ماعدا وجهه الکریم.
و الذی نسبته الی جمیع الاشیاء علی حدّ سواء بحیث لمیوجد سواه هو اوجد و اظهر فی الجمیع من انفسها بحیث یرتفع التفضیل، هو هو لا شیء سواه و یریٰ فی کلّ شیء و لا یُریٰ غیره و لا يَریٰ غيره فی جمیع الموارد المهلکة و غیرالمهلکة ربّنا لاتزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا و هب لنا من لدنک رحمة انّک انت الوهّاب و ذلک هو السرّ المبهم و الرمز المنمنم لا ما لایجهله شیء اذ لا شیء معه یجهله و لایعلمه شیء اذ لیس معه
«* الرسائل جلد 4 صفحه 44 *»
شیء یعلمه و لایسلک الیه شیء اذ لیس شیء یسلک الیه و لا سلوک و لا مسلک و لا الی و لا ضمیر و لا لا و لا واو فتدبروا رحمکم اللّه تجدوا کذلک. و انتم و الحمدللّه غیرمحتاجین الی البسط و الاشارة کافیة لکم و انتم اهلها و الحمدللّه.
و اما البدن الاصلی و حقیقته فتذکّروا انه من المرکبات المجردة لا المادّیة و جمیع التعبیرات المکتوبة و غیرالمکتوبة کلّها من العوالم المادّیة فلذلک لاتوجد مصادیقها المتبادرة الی الاذهان فی العوالم المجرّدة فلابد من تکریرها و تردیدها بصورة النفی مرة و الاثبات مرة لدی التعبیر عنها و التعلیم. فمن عرف بعد ذلک فهو هو و قلّ من عرف و زعم الاکثرون انهم یعلمون و لایعلمون الّا ظاهراً من الحیوة الدنیا المادّیة و قاسوا بالقیاس المادّی و وقعوا فی الالتباس و هم یحسبون انهم یحسنون صنعاً و اخذتهم العزة و غرّتهم الغرة و الغیرة لو اشیر الی غفلتهم و جهلهم و حسبهم ماـ‌یحسبون و نحن فی فراغ من البال عما یستحسنون و الحمدللّه فلاجل ذلک زعم الراجعون الی الکتب و الکلمات ما زعموا فمنهم من وجدها متناقضة و منهم من وجدها ناقصة و منهم من تمسّک ببعض و زعم انه المراد و اوّل البعض الاخر و منهم من تمسّک بالاثبات و اوّل النفی و منهم من تمسّک بالنفی و اوّل الاثبات. و قلّ من عرف و وضع کل کلمة موضعها و تنبّه ان المعلم الذی خلَقه اللّه تعالی للتعلیم ماقصّر فی التعلیم و التنبیه و وضع فی بیانه و کتابه الکلیات المتفرعة علیها الجزئیات الممیزة بین المعین و السراب لاهل الجواب المموّهة لاصحاب الجراب فمن کان من اهل السراب لاینفعه الجواب بل لایسمع الصواب و قنع بالجراب و التذّ من السراب و نادیٰ باعلیٰ صوته الشراب الشراب.
بالجملة فمن الکلیات المبهمة المفصلة المرموزة المصرّحة ان کل ما تشیر الیه باحد آلات الاشارة الحسیة المادّیة فهو مادّی غیر مجرد و البدن الاصلی من عالم المجرد فذلک سم ابرة اوسع ممابین السماء و الارض.
و منها ان کل ما تجد اجزاءه باقیة بعد فنائه فهو موجود بعد اجزائه و کل ما کان
«* الرسائل جلد 4 صفحه 45 *»
کذلک فهو من المرکبات الدنیویة سواء تراها مترتبة کوجود والد و ولده او غیرمترتبة کوجود زید و عمرو و سواء تری فیها حالتها الزمانیة او تری فیها الانسانیة المعرّفة بالحیوان الناطق التی لیس فیها ترتّب و لها بالنسبة الیها دهریة ثابتة و هی مع مظاهرها فانیة.
و منها ان کل ما تجد کل واحد من اجزائه مستقلاً غیرمحتاج فی بقائه الی جزء آخر فهو من المرکبات الدنیویة الفانیة کالجمادات المرکبة من العناصر الاربعة فان کل عنصر مستقل فی بقائه غیرمحتاج الی عنصر آخر کما تری فاذا عاد جماد من الجمادات عاد عود ممازجة یعنی عاد ناره الی النیران و هواؤه الی الاهویة و ماؤه الی المیاه و ترابه الی الاتربة و انعدم صورته و بطل مثل الحیوة الدنیا کماء انزلناه من السماء فاختلط به نبات الارض فاصبح هشیماً تذروه الریاح. و لعلّک عرفت من الایة الشریفة ان النباتات و الحیوانات حالها کحال الجمادات فی المآل مطلقاتها و مقیداتها و زمانیاتها و دهریاتها کلها فانیة و هی کلها زمانیة غیر باقیة و دهریاتها دهریة اضافیة غیرحقیقیة کسراب بقیعة یحسبه الظمآن ماءا فانظر الی الایة السابقة بنظر الدقة تجد فناءها البتة بمؤثراتها و آثارها و قدصرّح بذلک امیرالمؤمنین علیه‌صلوات‌المصلّین فی حدیث الاعرابی، فکل ما تجده کذلک فهو کذلک کائناً ما کان بالغاً ما بلغ.
و منها ان کل مرکب باقٍ مایکون اجزاؤه موجودة دفعة واحدة لا استقلال لواحد منها بدون الاخر کالجسم المرکب من المادة و الصورة فمادته مادة غلیظة جسمانیة و صورته صورة غلیظة جسمانیة و حدودها الکمّ و الکیف و الرتبة و الجهة و المکان و الزمان الجسمانیة و هی کلها موجودة دفعة واحدة لیس لشیء منها استقلال بدون الاخر فلاجل ذلک امتنع فناء الجسم عادة و ان انعدم موالیده من الجمادات الی الحیوانات. فمن یک ذافهم یشاهد ماقلنا و علی اللّه قصد السبیل و منها جائر.
و اما معنی ایاب الخلق الیکم و حسابه علیکم و انا للّه و انا الیه راجعون
«* الرسائل جلد 4 صفحه 46 *»
و امثالها فهو الایاب و الرجعة عود المجاورة لا الممازجة علی النسق المحکم و الامر المتقن و ان وجد بعض العبارات بملاحظات علی سبیل التشابه مشیراً الی التمازج لیهلک من هلک عن بیّنة و یحییٰ من حیّ عن بیّنة اقتباساً من الکتاب هو الذی انزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هنّ امّ‌الکتاب و اخر متشابهات فاما الذین فی قلوبهم زیغ فیتّبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنة و ابتغاء تأویله و مایعلم تأویله الّا اللّه و الراسخون فی العلم. بالجملة، فالمحکم هو الذی قلت هو عود المجاورة لا الممازجة.
و اما ما سألتم من انّها رجوع الاثار الی المؤثر ام رجوع المتکمّلین الی المکمّل؟ فهما یجتمعان و لاینافی وقوع احدهما و وجوده وقوع الاخر ألمتر السیوف راجعة الی السیف المطلق و هی مصنوعة للسیّاف مملوکة له ولو لمیکن السیّاف لمیکن السیوف المقیدة و السیف المطلق و کلاهما مصنوعان مملوکان للسیّاف لاتنقطع النسبتان ابداً و کل واحدة موجودة فی موضعها ابداً من عرف مواقع الصفة بلغ القرار من المعرفة.
و اما لزوم اتحاد الناطق فی جمیع الازمان بالنسبة الی جمیع الاشخاص نبیّاً کان او اماماً؟عهما؟ او شیعیّاً فیجب الرجوع الیهم فی فهم هذه المسألة کسائر المسائل.
اما اتحاد النبی؟ص؟ و انحصار الامر و رجوعه الیه فذلک واضح اوضح من جمیع مسائل الدین بحیث صار من اوضح ضروریات المسلمین فلما جعل اللّه معرفته؟ص؟ تکلیفاً علی جمیع المسلمین بلّغ امره الیهم اجمعین بحیث لمیوجد احد من المسلمین لمیصل الیه امره و لمیوجد منکر بینهم. و کذلک الحال فی خلیفته؟ع؟ فلما جعله امیراً للمؤمنین و هادیاً للخلق اجمعین بعد النبی الامین بلّغ امره الیهم اذ لایکلف اللّه نفساً الّا ماآتاها فسلّم له من سلّم و انکره من انکر فصار امره؟ع؟ ضروریاً بین المؤمنین بایصال رب‌العالمین لا خفاء فیه بین المسلمین و ان جحد الجاحدون و جحدوا بها و استیقنتها انفسهم فان کان
«* الرسائل جلد 4 صفحه 47 *»
فیهم طفل غیرممیّز او مجنون او کبیر خرف فاعذرهم اللّه بقوله الّا المستضعفین من الرجال و النساء و الولدان لایستطیعون حیلة و لایهتدون سبیلا فالمستضعفون فی کل طبقة غیرمکلفین عقلاً و نقلاً و لیس خروجهم من بین المسلمین مانعاً لصیرورة امره؟ع؟ ضروریاً بین المؤمنین و لاعذر لاحد من المکلفین فی الشک فی امره او التوقف او الانکار فی حقه؟ع؟ و کذلک حال کل امام من الائمة من ولده؟ع؟ فی زمانه.
فلما کان معرفته و انحصار الامر فیه تکلیف جمیع الخلق المکلفین جعل اللّه امره بینهم ظاهراً واضحاً لاخفاء فیه بایصال ربّ‌العالمین و هو بالغٌ امره و واضحةٌ حجته و سبیله، فاقرّ بذلک من اقرّ و انکر من انکر و جحدوا بها و استیقنتها انفسهم و لمیکن جحودهم مانعاً من صیرورة امرهم؟عهم؟ ضروریاً بین المؤمنین صغیرهم و کبیرهم و عالمهم و عامیهم و عربهم و عجمهم و رجالهم و نسائهم و ان کان فیهم المستضعفون الذین لایستطیعون حیلة و لایهتدون سبیلا.
فکل من تعلق به التکلیف من اللّه سبحانه وصل امره سبحانه الیه اذ لایکلف اللّه نفساً الّا ما آتاها و لاعذر لاحد من المکلفین فی الشک و التوقف و الانکار لامرهم؟عهم؟ و لاعذر لعامیّ من عوام الناس غیرمستضعف فی الشک و التوقف فیهم و الانکار لهم بالتمسک بشک علماء العامة و توقفهم و انکارهم لهم؟عهم؟ و ان کانوا کبیضاوی و ابن‌عربی کحال عوام الیهود غیرالمستضعفین فی الشک فی امر النبی؟ص؟ و توقفهم و انکارهم له بالتمسک بشک علمائهم و توقفهم و انکارهم له؟ص؟ کما ورد عن اهل‌العصمة؟عهم؟ فی تفسیر قوله تعالی و منهم امّیّون لایعلمون الکتاب الّا امانیّ لتساوی علم عوامّهم و علمائهم فی معرفة النبی؟ص؟ و یعرفونه کمایعرفون ابناءهم فلا عذر لعوامهم فی تقلید علمائهم فی تکذیب النبی؟ص؟ و انکارهم. و کذلک حال جمیع
«* الرسائل جلد 4 صفحه 48 *»
طبقات العوام فی الشک و التوقف و الانکار لاهل الحق فی کل طبقة. و لابد لکل عامّی غیرمستضعف من اجتهاد فی نفسه فی تقلید عالم علی بَصیرة و یقین من غیر ظن و تخمین. و کل من قلّد غیر اهل الحق حاله کحال عوام الیهود و النصاری و غیر اهل الحق فی تقلید علمائهم فلو جاز تقلید العوام للعلماء و اجازه اللّه تعالی لهم لکان جمیع عوام غیر اهل الحق من المؤمنین و ذلک خلاف جمیع اهل الادیان الحقة و الباطلة و خلاف عقول جمیع العقلاء.
بالجملة، فلاتغفلوا و تذکّروا و تدبّروا هل تجدون غیر ذلک؟ فاعلموا بالعلم القطعی العقلی ان کل ما کلف اللّه به عامة الخلق جعله بینهم ضروریاً بحیث لاعذر لاحدهم فی الشک و التوقف و الانکار له و ان کان عامّیاً غیرمستضعف کامر التوحید و النبوة و الامامة و الولایة لاهل الحق و البراءة من اعدائهم و وجوب طاعتهم و حرمة التخلف عنهم فی امرهم و نهیهم فی عقائدهم و وجوب الصلوة و الصوم و الزکوة و الخمس و الحج و الجهاد و حرمة الخمر و المیسر و المیتة و الدم و لحم‌الخنزیر و نکاح المحارم و المحصنات و اکل اموال الیتامی و الناس بغیر حق و قتل الناس بغیر حق و الزنا و اللواط و الفواحش ما ظهر منها و ما بطن فجعلها اللّه کلها اموراً عامة و تکلیفاً لکل مکلّف فی العمل فجعلها ضروریاً من الدین یساوی فیها العالم و العامی فان انکر واحداً منها العالم فالعامی البصیر غیرالمستضعف مکلف بتکفیره فان لمیعتقد کفره فیصیر بنفسه کافراً و کذا العکس.
فما زعم بعض الجهلة الظاهر فی لباس الطلبة المموّه للفجرة من ان العامی مایعرف ضروریات الدین و مایدری الضروری و غیرالضروری و انما یعلمها العالم الفقیه و یمیّز الحق و الباطل بها دون العامی فانما هو تمویه اظهره اللّه تعالی بلسانه و اکّده باصراره و ابطله و فضحه لدی الطالبین للحق لیحقّ الحق و یبطل الباطل و لو کره المشرکون.
| علم المحجّة واضح لمریده | و اری القلوب عن المحجّة فی عمیٰ | |
| و لقدعجبت لهالک و نجاته | موجودة و لقدعجبت لمن نجیٰ |
«* الرسائل جلد 4 صفحه 49 *»
و العجب کل العجب من عجبه لجعل ضرورة الدین و المذهب میزاناً لتمییز الحق و الباطل و قال انّ جعل الضروری میزاناً هو خلاف الضرورة فماادری ان لمیجعل الامر المتفق‌علیه میزاناً لتمییز الحق و الباطل فکیف یعقل او ینقل انیجعل الامر المختلف‌فیه میزاناً؟ و امور الادیان امران لاثالث بینهما بحصر العقل و النقل امر لااختلاف فیه و امر فیه اختلاف فاعتبروا یا اولی‌الابصار من احقاق اللّه تعالی الحق و ابطال اللّه تعالی الباطل بلسان اهل الحق و الباطل بهذه الصراحة من غیر سترة و غبار. فلعلّه موّه بان نفس الضرورة من غیر ناطق بها غیر ممیز للحق و الباطل فلعلّه یشعر بان الکتاب و السنة من غیر ناطق بهما غیر ممیز فکیف اذعن بحجّیة الکتاب و السنة و جعلهما میزاناً و جعل میزان الضرورة خلاف الضرورة؟ فسبحان من افضح الباطل بافضح الفضائح و اقبح القبائح. أفماتدری ان الحجة فی محکم الکتاب و محکم السنة لا فی متشابههما؟ أفلایصیر المحکم محکماً و المتشابه متشابهاً بالضرورة و لولاها لمیمیّز المحکم من المتشابه؟ و هی الصورة الانسانیة التی هی اکبر حجةاللّه علی خلقه فی مقام البیان و هی الجسر الممدود بین الجنة و النار و الحجة علی کل جاحد من تمسّک بها نجیٰ و من تخلّف عنها هویٰ و هی القاضیة الفاصلة بین الحق و الباطل قضت لکل حق بالحقیة و علی کل باطل بالبطلان حتی قضت بین المختلفین فی اختلافهم الذی اوقع المعصوم؟ع؟ بین الناس بان تکلیف کل واحد هو ما استنبطه من الکتاب و السنة و ادّاه نظره منهما و هی القاضیة علی کل ناظر فی حلالهم و حرامهم عارف لاحکامهم بانها احکام اللّه و هی القاضیة بوجوب اتباعها علی الناظر و علی الآخذ عنه و هی القاضیة بان مخالفتها عصیاناً فسق ان کانت فی الوجوب و الحرمة و هی القاضیة بان مخالفتها استحلالاً کفر و شرک ولو من نفس الناظر. فالعدول الذین شهد اللّه و رسوله و الائمة؟عهم؟ بعدالتهم و علمهم لنفی تحریف الغالین و انتحال المبطلین و تأویل الجاهلین غیر جاهلین و لا غافلین
«* الرسائل جلد 4 صفحه 50 *»
عن ذلک اذ الجاهل الغافل لایقدر علی الهدایة و حفظ الدین عن کل غائلة.
فالقول بان المستفرغ فی وسعه ان اجتهد فی شیء من الاحکام و اخطأ و خالف ضرورة من الضروریات غفلة لیس بفاسق فضلاً عن انیکون کافراً، لو سامحنا فی حقّه جارٍ فی غیر العدول الذین جعلوا لحفظ الدین عن کل ما القی الشیاطین فیه فالمخطئ مقصّر فی اجتهاده لامحالة اذ لاشک ان کل واحد من ضروریات الدین و المذهب سبیل اللّه تعالی الواضح للسالکین و بمقتضیٰ قوله و الذین جاهدوا فینا لنهدینّهم سبلنا لمیخطئ المجاهد لصدق الوعد المؤکد باللام و النون المؤکدة فالمخالف للضرورة اما جاهل او غافل او کافر و هم غیر العدول الذین شهد اللّه و رسوله؟ص؟ و الائمة؟عهم؟ بعدالتهم و عدم تقصیرهم و علمهم و عدم جهلهم و غفلتهم.
فالقول بعدم حجیة الضروریات کلّها و عدم وقوع الافتتان و الامتحان بها خروج من الدین اما جهلاً او غفلةً او عمداً قل فللّه الحجة البالغة و قال؟ع؟ ای الواضحة. و الواضحة لکل مکلف غیرمستضعف طالب للدین معتنٍ به هو الامر الشامل لجمیعهم لا الامر المخصوص ببعض دون بعض و هو المسمّیٰ بضرورة الدین و المذهب و لاجل ذلک روی عن الشیخ الاوحد متواتراً بل متجاوزاً عن التواتر بانّ مراداتی من کلماتی المشکلة او المتشابهة هی ما علیه اهل السوق من المسلمین، و قداصرّ علی ذلک و ابرم و کرّر و اکّد فی الارشاد و غیره اناراللّه برهانه و قال و قدحمل المعاند ذلک الکلام علی الحیلة و اوّله المنافق و صدّقه الموافق المؤمن و قداوردت بعض کلماتهم+ فی «التوضیح».
بالجملة، فالعاقل المدبّر البصیر یعلم انّ کلّ من ضلّ عن السبیل سبیل الحق من الاولین و الآخرین و غویٰ و هلک و هویٰ فقدضلّ بمخالفته عن الحجة البالغة و المحجة الواضحة فان الناس اذا جهلوا وقفوا و لمیجحدوا لمیکفروا و الجحود لایکون الّا عن الامر الواضح و جحدوا بها و استیقنتها انفسهم و الامر الواضح البالغ لکل مکلف
«* الرسائل جلد 4 صفحه 51 *»
هو الامر العامّ الشامل لا المخصوص ببعض دون بعض و المخصوص مخصوص بالذی خصّ به و هو ایضاً بالضرورة اختص به کماعرفت ان‌شاء‌اللّه.
فاذا علمت ذلک و تذکّرت ما هنالک علمت ان المؤمن المتدیّن لایستبدّ بعقله الناقص الّا ما وافقه العقول المستقیمة و لایقول بقول الّا ما یوافق الاقوال السلیمة المعصومیة و لایقول علی اللّه الّا الحق و الحق هو ما قال اللّه و قال رسوله و الائمة؟عهم؟ و محکم اقوالهم هو المتّبع و اتباع متشابهها هو الزیغ.
فتدبّروا فیما سألتم بأنه لو کان وجوب وحدة الناطق و لزوم التمسک بها فی الدین فی غیر الائمة المعصومین؟عهم؟ فی کل قرن و حین لعامة المکلفین المؤمنین مما نزل به الروح الامین علی الامین و نطق بها او اودع الائمةالطاهرین؟عهم؟ لاشاعوا و اذاعوا حتی بلغت جمیع اسماع المکلفین کوجوب القول و لزوم الاعتقاد بوحدة کل واحد منهم؟عهم؟ فی عصره و لصارت ضرورة من ضروریات المذهب کما صارت وحدة کل واحد منهم من ضروریات المذهب فلو صارت کذلک لماخفیت علی العوام فضلاً عن العلماء الاعلام کما لاخفاء عند العوام الذین غیرمستضعفین لاجل الطفولیة او لاجل الخرافة و الجنون و السفاهة و غیر من لایطلب الحق و لایعتنی به من الفسقة الفجرة وجوب الصلوات الیومیة و عدد رکعاتها و هیئاتها و تقدّم القیام علی الرکوع و الرکوع علی السجود و السجود علی التشهد و امثالها و وجوب صوم شهر رمضان و ابتداؤه من آخر اللیل و انتهاؤه آخر الیوم و وجوب الحج مع الاستطاعة و وجوب الخمس و الزکوة و وجوب الجهاد مع الامام؟ع؟ و حرمة المیتة و الدم و لحم الخنزیر و الکلب و السباع و الخمر و المیسر و امثال ذلک و حرمة الزنا و اللواط و حرمة نکاح ماـ‌نکح الآباء و الامهات و البنات و الاخوات و العمّات و الخالات و بنات الاخ و بنات الاخت و امهات الرضاعة و الاخوات من الرضاعة و امهات النساء و الربائب
«* الرسائل جلد 4 صفحه 52 *»
و حلائل الابناء و الجمع بین الاختین و المحصنات و حلّیة ماوراء ذلک و حرمة مال الغیر الّا عن تراضٍ و حرمة القتل بغیر حقّ و الظلم و الفساد و الغصب و السرقة و القطع و امثال ذلک من الامور التی یجب علی کلّ مکلف الدیانة بها و العمل بمقتضاها.
فتدبّروا فی ذلک کیف جعلها اللّه ضروریاً من الدین و المذهب حتی لاخفاء فیها عند العوام الذین لمیقرءوا کتاباً و لمیعرفوا خطاباً فکیف خفی علیهم و علی العلماء و الحکماء البلغاء فی طول هذه المدة التی هی قریبة من ثلثمائة بعد الالف لزوم وحدة الناطق فی دائرة الرعیة. و لعمری لو کانت هذه الفریة من دین اللّه تعالی لصارت من اوضح الضروریات بین العوام فضلاً عن العلماء الاعلام حتی یحتاج سائل ان‌یسأل عنها فکیف لایحتاج سائل ان‌یسأل الیوم عن حرمة نکاح المحارم التی هی واحدة من التکلیفات العامة التی یکلّف بها جمیع المکلّفین و یحتاج الی السؤال عن وحدة الناطق الذی یرجع الیه جمیع امور الدین بین المؤمنین؟ و واللّه لو لمیکن شیء من الادلة فی بطلان هذا المطلب الّا احتیاجکم الی السؤال عنه و خفائه عنکم لکفیٰ فی بطلانه و عدم کونه من عند اللّه تعالی فانه علی زعم مدعیه مرجع جمیع المکلّفین و الحاکم بجمیع الاحکام بعد الائمةالطاهرین؟عهم؟ فلم لمیعرفوه و لایعرفونه و واللّه لمیدّع الی هذه الازمان مدّعٍ منتحل باطل فضلاً عن اهل الحق و کم ترک الاول للآخر حتی قال به القائل و اغترّ به الغافل و اتّبعه الجاهل الجائر و علی اللّه قصد السبیل و منها جائر و سأل عنه السائل و استحیی عن جوابه العاقل وافتنة شوهاء خرقاء استعظمت علی اهل الارض و السماء کظلمات فی بحر لجّیّ یغشاه موج من فوقه موج من فوقه سحاب ظلمات بعضها فوق بعض فلم لمیکتب فیها کتاب و لمیجر فی خطاب من صدر الاسلام الی هذه الایام؟ و قدکتب فی جمیع امور الدین من المعتقدات و الاحکام العملیة کتب عدیدة بالفارسیة و العربیة من
«* الرسائل جلد 4 صفحه 53 *»
صدر الاسلام الی الیوم. فکتب فی التوحید و النبوة و الامامة و الولایة و الاحکام فی جمیع القرون و الاعصار و لمیکتب فی مدّعاهم کتاب واحد من مبدعٍ واحد بآیة متشابهة او حدیث متشابه فضلاً عن اهل الحق و آیة محکمة و سنة غیرمتشابهة. و لادلیل عند اهل الحق الّا المحکم هو الذی انزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن امّ‌الکتاب و اخر متشابهات فأما الذین فی قلوبهم زیغ فیتّبعون ماتشابه منه ابتغاء الفتنة و ابتغاء تأویله و مایعلم تأویله الّا اللّه و الراسخون فی العلم.
فتذکّروا و تدبّروا فی امر هذا الباب المرتاب حیث قام و اراد الادعاء استحییٰ عن انیدّعی لنفسه انحصار النطق به و الحکومة بین الناس اجمعین حتی اضطرّ علی ادعاء الامامة فقال انا الامام المنتظر الذی انتم منتظرون فأوّل الایات و الاخبار و ادّعیٰ و لمیقل ان الناطق المؤسس فی جمیع القرون و الاعصار واحد غیر الائمةالاطهار؟عهم؟ و انا ذلک الواحد لما رأیٰ من ظهور بطلان هذا الادعاء لدی الخواص و العوام و قدسلب من مدعی ذلک الحیاء و ادّعیٰ فلما سئل عنه بان هذا الواحد انت ام غیرک عرفته ام لمتعرفه توحّل و قال ماکنت ذلک الناطق و ماعرفته فهل الناس مکلّفون بمعرفة غیرمعروف بینهم یرجعون الیه فی امور دینهم جمیعاً؟ فهل الناس مکلّفون بمعرفة رجال‌الغیب باعیانهم؟ و قداراد انیثبت الناطق الواحد بین الرعیة و انحصار امور الدین الیه و عدم خلوّ زمان منه لغیاب الامام‌المنتظر عجل‌اللّه‌فرجه. فتدبّروا فی ذلک فلم لمیدّع احد من العلماء؟ و لم لمیعرفه احد من المکلفین الی هذه الایام التی اخبر بها المنادی بین الانام باعلیٰ صوته مکرراً غیرمرة و انتم حاضرون مشاهدون سامعون مستمعون بان الفتنة و الفساد بعدی اشدّ و اشدّ من الفتنة بعد السیدالنبیل و قیام الباب المرتاب؟ فهل الفتنة بعده التی هی اشدّ من قول من یقول بان الضروریات من الدین و المذهب هی الموازین القسط یوزن بها کلّ حق و باطل فماــ‌وافقها
«* الرسائل جلد 4 صفحه 54 *»
حق و ما خالفها باطل؟ او قول من یقول جعل الضروریات الموازین خلاف الضرورة من المذهب او من الدین؟
و قداحببت اناورد فی هذا المقام کلاماً من ذلک البحر القمقام فان کلام الملوک ملوک الکلام و اوضح للاحتجاج عند اهل اللجاج الّا انیعرضوا عن ذلک المنهاج بالمرة لتعلموا و تعرفوا ان الموازین القسط هی الضروریات من الدین او المذهب و اللّه المستعان و علیه التکلان.
قال اعلی اللّه مقامه و انار برهانه و وفّقنا لاذعانه و ابعدنا عن انکاره فی الدرّة الیتیمة: «و من اسباب الیقین الیوم ضروری المسلمین و هذا خاصّ لمن آمن بمحمد؟ص؟ فاذا دخلت فی الاسلام بیقین و عرفت نبوة محمد؟ص؟ فعلیک انتطمئن بما اجتمعت الامة و تطمئن قهراً ان لمتکن مخاطراً بنفسک و لمیکن فی نفسک عیب مما قدمضیٰ. فعوّد نفسک بالسکون عند ضروری المسلمین فلو تردّدت عندها خرجت عن الاسلام البتة و کنت مستحقّاً للهلاک الابدی فانه قداقام اللّه الحجة و وجب علیک القبول سواء اقرّت به الملل ام لمتقرّ قام دلیل عقلیّ ضروریّ علیه ام لمیقم حَسَسْتَهُ ام لمتحسسه فاسکن یرحمک اللّه عند ضروریات الاسلام و ان لمیکن لک علیها دلیل عقلی و سلّم تسلیم العبد الذلیل و لاتطلب دلیلاً عقلیاً او تصدیق سائر الملل او تقول هذا ینقاد و هذا لاینقاد و هذا نعقله و هذا لانعقله او هذا مسلّم و هذا غیرمسلّم و هذا ممکن و هذا غیرممکن فتکون من الهالکین و قدقامت علیک الحجة بیقین فتدبّر و انظر لنفسک.
و من اسباب الیقین لنا الیوم ضروری الشیعة و ذلک مخصوص بنا فمن دخل فی مذهب الشیعة بیقین و بصیرة فعلیه انیأخذ بما اجتمعت علیه الشیعة و یحصل له الیقین و سکون القلب و الاطمینان ان دخل فی مذهبنا عن بصیرة فمن شکّ فی ضروریاتنا فهو منبئ عن دخوله من غیر یقین او وساوس و خطرات من الشیاطین فمن لمیخاطر بنفسه و لایرید انیلقیها الی التهلکة
«* الرسائل جلد 4 صفحه 55 *»
وجب علیه عدم الالتفات الی المخالف فان الریب فیها یوجب الشک و الشک یوجب الکفر نعوذباللّه. فلاتطلب علیها دلیلاً عقلیاً و لاتجعله شرط سکون قلبک فان ما کل ما یتمنی المرء یدرکه «و مااوتیتم من العلم الّا قلیلاً» و لمیؤت الانسان الضعیف علم کل شیء. و ان اتاک متشابهات من الادلة التی مضت فلاتعادلها بها فتضطرب فیها بل خذها بتسلیم و سکون و اطمینان. فان عرفت الدلیل العقلی علیها فهو و الّا فاترک الادلة و خذ به و استرح. و کم من عالم هلک فی هذه البوادی و یحسبون انهم من الحکماء «الا انهم هم السفهاء ولکن لایشعرون» فالمؤمن لایرتاب فی الضروریات و لایعدل عنها الی المتشابهات و هو مسلم مؤمن و ماارتدّ فرقة من فرق الاسلام من اثنتین و سبعین فرقة الّا لمخالفتهم هذه القاعدة الشریفة «و ممن خلقنا امة یهدون بالحق و به یعدلون» فخذ بضروریات الشیعة کلّاً سواء حسسته ام لمتحس عقلته ام لمتعقل قام علیه ضروری الملل و المسلمین ام لمیقم فانه الحجة الکافیة و القول الثابت و یثبت اللّه من یشاء بالقول الثابت و یضل من یشاء و هو العدل الحکیم.
و من اسباب الیقین ضروریّ العلماء و حفظة الدین و الملازمین لآثار رسول‌اللّه؟ص؟ و الائمة؟عهم؟ فان من المسائل ما هو عام‌البلوی یحتاج الیه عامة الخلق و منها ما لیس کذلک بل هو مودع عند مستحفظی الدین و کلّ من دخل فی عرصتهم یریٰ ذلک المطلب عیاناً کما ذکروا فالحق انه اذا حصل یحصل العلم و الیقین بقول الحجة بلا ارتیاب و یقوم للّه الحجة به علی عباده فما کان کذلک یجب الاخذ به سواء حسسته ام لا عرفته بدلیل عقلی ام لا قام علیه ضروری الملة و المذهب ام لا فبهذا الیقین یکتفی و ان لمیقیموا علیه دلیلاً عقلیاً. فایاک ایاک انتعوّد نفسک لطلب الدلیل العقلی او ضروری الملة و المذهب علیه فان وجدته و الّا انکرت المطلب و رددت.
و من اسباب الیقین عدم الضرورة فی الامور العامّة البلوی التی یحتاج
«* الرسائل جلد 4 صفحه 56 *»
الیها جمیع المکلّفین المتدیّنین فان کان امر من الامور التی تعمّ به البلوی و لیس ضرورة علی حکم فیه فلاحکم فیه قطعاً اذ محال فی سیاسة الحجة المعصوم؟ع؟ انیکون له حکم فی امر شایع و لایبلّغه الی المکلّفین و لایشیّعه فیهم شیوع ذلک الامر فعدم الضرورة علی حکم للامور العامة دلیل عدم الحکم فی الواقع. فایاک انتُحدِث لها حکماً و الحجة اهمله عن علم رحمة من غیر نسیان و لاتُحدِث حکماً بمقتضی عقلک و لاتُکمِّل دین اللّه بزعمک و لاتشارک نبی اللّه فی نبوته.
و لیتنی علمت ان ما اختلفوا فیه من المسائل الکلامیة و الاصولیة هل یختلفون فی الضروریات او فی غیرالضروریات؟ فان کان اختلافهم فی الضروریات فسوءة لمخالفها و ان کان اختلافهم فی غیرالضروریات فاین الدلیل الضروری علی جواز استبدادهم بعقولهم فیما لمیبلغ العقول کنهها؟ و بأی شیء حصل لهم القطع من غیر انهائها الی الضروریات؟ و ان اکتفوا بالظن فما الحجة علی اکتفائه؟ و ان خصّوا بالیقین فایّ حجة لهم علی غیرهم و ایّ تشنیع؟ و للّه الحجة البالغة فلو شاء لهداهم اجمعین. ألیس ارسال الرسل و نطقهم فی کل جزئی ادلّ دلیل علی عدم رضاء اللّه بعملهم بعقولهم و قولهم هذا ینقاد و هذا لاینقاد.
بالجملة، هذه اسباب حصول الیقین فی الامور الظاهرة و الاحکام الشرعیة فمن ادّعیٰ شیئاً و اقام علیه حجة من هذه الحجج وجب علی جمیع المعترفین بنوع تلک الحجة قبولها و حرم علیهم ردّها و یتمّ کلمة اللّه علیهم و یبلغ حجته و ما لمیقم علیه حجة کذلک فان اقام علیه حجة هی لازمة هذه الحجة بالضرورة فقدتمّت کلمته و بلغت حجته و وجب علی من اقیمت علیه قبوله و الّا فلاحجة للمدعی علی غیره و وسع غیره الانکار له و الردّ علیه هذا من امر التوحید فما دونه الی ارش الخدش فما فوقه. و اما من حدّث نفسه بيقین بادلّة غیرضروریة او بلازم تلک الحجج لزوماً غیرضروری فهو حجة علیه لا علی غیره و یتمّ کلمة اللّه علیه و یسع غیره الردّ علیه و الانکار له کائناً
«* الرسائل جلد 4 صفحه 57 *»
ما کان و لاـ لوم علیه. ولکن من علم ان العقول ما لمتکن موزونة بالقطعیات غیرمعتبرة لاتستیقن استیقاناً لاتزول عنها و لاتحول و لربما تستیقن الیوم بزعمها شیئاً ثم تتحول عنه غداً الی غیره و لیس بیقین ما تحوّل الانسان عنه و هو عند اخذه به یجوّز علی نفسه التحوّل عنه و مخالفته للواقع فان هو الّا ظن و «انّ الظنّ لایغنی من الحق شیئاً». فمن علم ذلک لایکاد یستیقن بما استبدّ به عقله و یخالفه غیره و لعله اعلم منه و اعقل و قدجرّب نفسه فی التحولات و یعلم علماً قطعیاً بما فی عقله من الاصباغ اللّهم الّا انیعرف شیئاً قریباً من البداهة و سکت عنه آخرون او قال بخلافه قائل و قوله مخالف للضرورة و دلیله مخالف للضروری فیمکن حینئذ انیحصل له یقین فی بعض الاحیان.
بالجملة، غرضنا من رسم هذه المقدمات ان الواجب علی المؤمن انیکون علی یقین من جمیع امور دینه بحیث اذا قال له ربّه علی الصراط «ءاللّه اذن لکم ام علی اللّه تفترون» یقول بجرأة انت اذنت لنا هذا هو الیقین فیعمل بماحکم علیه الیقین حتی انه لو حکم الیقین له بالاخذ بالظن فهو الیقین و لاتثریب علیه بالاخذ بذلک الظن. و من لمینته امره الی الیقین فهو ممن لایستیقن بنجاة نفسه و لیس بمتدیّن بدین البتة اذ غایة الدین الیقین بالنجاة و لیس هو بمتعبد للّه سبحانه اذ لایدری هل هذا الذی هو علیه عبادة اللّه ام عصیانه و هل یرضی اللّه به عنه او یدخله به النار غایة الامر انه یظن رضی اللّه سبحانه و النفس لاتسکن عند الظن الخالص و لاترکن الیه الّا فی الامور التی لاتتقید بها کثیر تقیّد و ذلک اجماعی المذهب بل و الملة بل الملل بل العقلاء فان کل من یجوّز الاخذ بالظن یطلب علی جواز الاخذ بالظن دلیلاً قطعیاً و نحن قلنا بجواز الاخذ بمقتضی الیقین کائناً ماکان فلیکن ظناً و اما الظن بدءاً و عوداً فمما لاتسکن الیه النفس بتةً و لاتستقرّ و لایمکن تعبّد اللّه به و قدجبلت العقول علی ذلک.
«* الرسائل جلد 4 صفحه 58 *»
فنقول مسائل هذا المذهب یومنا هذا علی ثلثة اقسام: قسم ما هو ضروری بینهم سواء کان من باب انهم عقلاء او من اهل الملل او من المسلمین او من المؤمنین و فیه الحجة بلاخلاف و هو حجة عامة علی اهل جمیع هذا المذهب و من انکره خرج عن المذهب و ارتدّ و کان من الکافرین.
و قسم لیس بضروری اهل المذهب ولکن ضروری حملة الدین و مستحفظی الشرع المبین لان العامة غیرمحتاجین الیه کُلّاً فلمیضبطوه و لمیحفظوه ولکن المستحفظین حفظوه بلانکیر بینهم و هم مُجْمعون علیه متفقون علی روایته ففیه ایضاً الحجة و یحصل العلم بقول الحجة؟ع؟ الّا ان هذا بعد الدخول فی عرض المستحفظین و الاطلاع علی اصولهم و روایاتهم و الفحص عنهم فمن نظر فی اصل من اصولهم او سمع من راوٍ منهم شیئاً لایعلم ان ذلک مما اجمعوا علیه او اختلفوا فیه الّا انه اذا اخذ به لمیخالف الاجماع و دخل فیه و صار من اهله فان ذلک الاصل لایخالف الاجماع و ذلک الراوی لایروی خلاف الاجماع بعد استکمال سائر الشروط و هذا العلم یومنا هذا اسهل حصولاً لاجتماع الاصول و ضبط اقوال العلماء بخلاف الصدر الاول. بالجملة، من حصل له هذا العلم ففیه ایضاً الحجة.
و قسم فیه اختلاف و سبیل طالبه الحجة علیه و لاشک ان هذا المختلف‌فیه لایکاد انیکون من الضروریات لوجود الاختلاف فمن اقام دلیلاً علی مطلبه مما یلزم الضرورة بالضرورة ففیه الحجة و لایمکن التخلّف عنه و من لمیُقم فلاحجة له علی غیره فان حصل له یقین کما ذکرنا یکون حجة علیه و الّا فلیس للّه فیه حجة علی عباده و حجج اللّه لاتقوم بالظن المحض اللّهم الّا انیقوم دلیل قطعی علی جواز الاخذ بالظن فهو ظنّ مرکب و لا بأس بالاخذ به اذ هو عمل بالقطع فکل الکلام فی سبیل الیقین بهذا القسم من الدین و هو اکثر مسائله.
فاقول لاشک فی ان النبی؟ص؟ بشر مثلنا بعث فی مکة و عامل الناس بالبشریة فقام؟ص؟ و دعا الناس الی اللّه و شرع الشرائع و حدّث الناس بالحلال و الحرام و من البدیهیات
«* الرسائل جلد 4 صفحه 59 *»
انه لمیکن یحضره فی کل حین کل امته و الناس متفرقون فی برّهم و بحرهم و بلادهم و بوادیهم و انما یحضره آحاد الناس حیناً بعد حین و کل واحد کان یسمع منه شیئاً و یؤدیه الی من لمیسمع شفاهاً و من البیّن انه لمیأمر امته کلهم بالاستماع شفاهاً مع ما فیه من العسر الظاهر المنفی عن الملة السمحة السهلة و لو کانوا مأمورین بذلک لصار ذلک من الضروریات و اذ لیس فلیس فکان جواز الاخذ بقول الرواة من الضروریات فی الملة و المذهب و علم انه مما قرّره و من دینه الذی ارتضاه و من البیّن انه لمیوجب علی امته الاخذ بالخبر المتواتر دون غیره مع ما فیه من تعطیل اکثر الشرائع و عدم حصول التواتر فی اکثرها و لو کان هذا واجباً علی الامة لشاع و ذاع حتی ملأ الاصقاع و طرق الاسماع و صار من الضروریات فانه ممایعم به البلوی و یحتاج الیه المخدّرات فی الحجال حتی بنات التسع المکلفات و اذ لیس فلیس لزوم الاخذ بالخبر المتواتر دون غیره من دین النبی المختار قطعاً فیجوز الاخذ بأخبار الآحاد قطعاً و هو من دینه الذی ارتضاه قطعاً.
و ان قیل نعم لایجب الاخذ بالخبر المتواتر دون غیره ولکن ایّ مانع من الاخذ بالخبر المحفوف بالقرائن القطعیة لوجوب الاخذ بالعلم، قلت من البیّن ان القرائن القطعیة علی مایقولون ما([1]) کان یمکن لکل مکلّف و منهم بنات التسع و العجائز بل النسوان بل کثیر منهم من عوام الخلق مع تفرقهم فی البراری و القفار و الجبال و انما کان یأتی واحد منهم و یسأل النبی؟ص؟ و یذهب و ینذر قومه و اَنّیٰ لهم هذه القرائن التی زعمتموها من اسباب القطع و فی اعصار الائمة؟عهم؟ کان ذلک ابعد حصولاً لشدة تفرق الشیعة فی اطراف الارض و انما کان یذهب الراوی و یخبر من یصل الیه و یأخذ عنه من یثق بخبره و کفاک عدم ضرورة علی تحصیل القرائن القطعیة التی تزعمونها بل عدم ورود روایة واحدة و الاخبار کلّها متفقة علی الاخذ بخبر الثقة و سیرة السلف شاهدة بذلک و المراد بالاخذ
«* الرسائل جلد 4 صفحه 60 *»
بالعلم هو العلم الشرعی.
فاذا نحن قطعنا ان دین اللّه الاخذ بروایة الثقة و رأینا اللّه یقول «فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقّهوا فی الدین و لینذروا قومهم اذا رجعوا الیهم» و الاخبار المتظافرة نادیة بالاخذ بخبر الثقة و السیرة و التتبع شاهدة بذلک و طبیعة العالم لایقتضی غیر ذلک قطعنا ان دین الشارع الاخذ بخبر الثقة هذا و رأینا الشارع قدانزل خبر الثقة فی موارد کثیرة منزلة العلم و اکتفیٰ به فعلمنا علماً قطعیاً ان دین اللّه الاخذ بخبر الثقة و الاکتفاء به و یکفیک عدم ورود نص واحد فی تحصیل هذه القرائن و عدم امکانه لکل مکلف فالمراد بالعلم هو العلم الشرعی کالاکتفاء بامانة کل ذی‌صنعة فی الاسلام و ذلک هو العلم الشرعی و حسبک به.
و من البیّن ان الرواة لمیکونوا یأتون بکل روایة عن مشافهة الحجة؟ع؟ و انما یأتون بلاواسطة و بواسطة و بوسائط قلّت او کثرت و هذه التعنعن فی الروایات کلها من تلک الایام. و من البیّن انهم لمیکلفوا جمیع الامة فی عصرهم بمعرفة کل الوسائط الذین کانوا فی عصرهم او سوالف عصرهم و لمیرو عنهم حدیث واحد اٰمر بذلک فضلاً عن احادیث و فضلاً عن انیکون ذلک ضروریاً ولو کان ذلک من دینهم لصار وجوب ذلک ضروریاً اعظم من الصلوة و الزکوة اذ الیه حاجة جمیع الامة حتی المخدرات فی الحجال حتی بنات التسع و العجائز و ابناء خمسعشرة و اذ لیس حتی انه لمیرو حدیث واحد فلیس من دینهم.
و اما حدیث خذ بما یقول اعدلهما فهو فی المشافهة للمرویّ‌له هذا و الوسائط فی بلاد مختلفة و اعصار متقادمة و قدطال المدیٰ الی تولد الحجة؟ع؟ قریباً من مأتین و سبعاً و ستین سنة و الی قریب سبعین سنة کان یخرج منه التوقیعات و فی کل هذه المدد اتت الروایات معنعنة و لمیصدر عن الحجج؟عهم؟ حدیث واحد یأمرون شیعتهم بمعرفة الوسائط و الفحص عن احوالهم و لمیکتب کتاب فی الرجال و لمیأمروا برسم احوال رجال زمان کل واحد منهم و لمیعرّفوا الرجال بانفسهم الّا بعضهم للضرورة و لتجویز
«* الرسائل جلد 4 صفحه 61 *»
الاخذ عنه اذا شافه المروی‌له مع انه من العسر المرفوع عن دین اللّه علی الیقین کما تری من عسر معرفة احوال رجال عصرک مع تفرق بلادهم بل معرفة علماء عصرک بل هو من الممتنعات العادیة فکذلک فی تلک الاعصار. فلمیأمروا الامة بمعرفة الرجال المتقادمین او غیرالمشافهین المتفرقین بالبداهة و الضرورة. و کیف کان بنات التسع او ابناء خمسعشرة فی البصرة مثلاً اذا الرجل یروی عن حسن الکوفی و حدّثه فی الکوفة عن حسین المکی و حدّثه بمکة عن جعفر المدنی و حدّثه بمدینة عن کاظم الحلّی و حدّثه بحلّة عن الحجة مثلاً یمکنهم انیعرفوا هؤلاء الرجال فی البلاد و قدمات منهم بعض و بقی بعض و لمیکن الناس معتنین بضبط احوالهم کیومنا هذا بالنسبة الی اهل عصرهم.
فتبیّن ان معرفتهم بالوسائط کان من الحرج و العسر المنفیّین و کفاک انه لو کان ذلک من دین اللّه و لازماً لکل احد فی کل خبر لکان من الضروریات الاوّلیة فی الاسلام فانه مما یعمّ به البلوی فی کل مسألة لکل احد فی کل عصر فکان ظهوره اعظم من الصلوة و الزکوة و الحج فانها لیست جاریة فی کل مسألة لکل احد فی کل عصر و اذ لیس فلیس من دین اللّه وجوب الفحص عن احوال الوسائط مع انه محال معرفتهم علی الیقین و الاکتفاء بالظن لیس علیه دلیل ضروری قطعی و کفاک فی عدم وجوبه اصلاً الذی عرفت بسبب عدم کونه ضروریاً مع انه یعمّ به البلوی فیجوز الاکتفاء بمعرفة المشافه قطعاً و الباقی علیه لا علینا کما ان علیه مدار الاسلام فی احوال جمیع الانام انّهم امناء اللّه علی الحلال و الحرام فکل ذی‌صنعة فی صنعته امین اللّه لیس لاحد الفحص عن متقادم وسائطه الی مبدأ تکوّن ما بیده و لولا ذلک لماقام للاسلام سوق و لذا روی المسلمون عدول بعضهم لبعض فان کان الحجّام فی الاسلام مؤتمناً فما بال رواة الاخبار الثقات لیسوا بمؤتمنین فی الاسلام و لست استدلّ بهذا ولکنّی استخرج عجبک به. فاذ لمتقم ضرورة علی وجوب معرفة الوسائط جاز الاکتفاء بالراوی المشافه مع الشرائط و علیه کان بناء الدین
«* الرسائل جلد 4 صفحه 62 *»
کما عرفت فهم الامناء علی الروایات کسائر ارباب الصناعات.
و من البیّن ان الفاسق لایصدق علی اللّه و لا علی رسله و لایطمئن النفس الی خبره مع العلم بفسقه و قدقال اللّه تعالی «ان جاءکم فاسق بنبأ فتبیّنوا» و قدورد ذلک فی الاخبار و دلّ علیه صحیح‌الاعتبار و لا خفاء علیه و لا غبار و ذلک جبلّة النفوس و ضروری الملة بل الملل بل العقلاء. فالواجب انیکون الراوی ممن تثق به و بخبره و بموافقة هذه الضرورة و الکتاب المستجمع علی تأویله وردت روایات آمرة بالاخذ بروایة الثقة المأمون و من الواجب انیکون الراوی معتقداً بصحة خبره عن المعصوم؟ع؟ و الّا فلایصدق الّا علی سماعه عمن یروی و حینئذ لابد و انتنظر فیمن یروی عنه ان امکن او تطلب القرائن علی صحة خبره و اما اذا روی معتمداً علی صحته عن المعصوم؟ع؟ معتقداً به فذلک مما لایحتاج فی الاسلام الی فحص آخر عنه البتة.»
الی ان قال اعلی اللّه مقامه و انار فی العالمین برهانه:
«و من تتبع فی الآثار عرف بلا غبار ان سیرة المسلمین و الشیعة فی السلف کانت ذلک و علیه عملهم و قدقرّرهم الحجج؟عهم؟ فی کل تلک الاعصار علی ذلک و کیف لمیقرّروا و لمیرد حدیث واحد بلزوم مراجعة الرجال و الاخذ بالمتواتر و ترک الآحاد و تحصیل القرائن المذکورة ولو کان ذلک واجباً علی جمیع المسلمین لشاع و ذاع حتی ملأ الاصقاع و طرق الاسماع و صار اشدّ بداهة من وجوب الصلوة و الزکوة و لمیکن فی جمیع تلک الایام اجتهاد و تقلید حتی یتکلّف هذه التکلّفات المجتهدون و یأخذ الباقون عنهم تقلیداً بل کان العالم الامام؟ع؟ و الرعیة مقلدون و الرواة حکاة احکامهم و کل من کان یسأل عن مسألة ان کان یعلم روایة یرویها له و الّا یقول له لاادری و کذلک کانت السیرة. فلو کانت هذه التکلّفات واجبة علی الکلّ لکانت اوضح عندهم من الصلوة فان بها تعرف الصلوة و غیرها.» انتهی ما اردت ایراده من کلامه اعلی اللّه مقامه و رفع فی دار الخلد اعلامه فی تلک
«* الرسائل جلد 4 صفحه 63 *»
الرسالة الشریفة التی اهديٰها الی طالبی الحق و الیقین فانظروا فی کلماته و اقتبسوا انواراً من مشکاته.
فتدبّروا فیما سألتم من لزوم اتحاد الناطق فی کل عصر و وجوب انحصار رجوع الناس کلهم الیه فی جمیع امور دینهم من مشارق الارض و مغاربها لیکون حاکماً بینهم فیما اختلفوا فیه. و الفرض ان ذلک الواحد الناطق الحاکم غیر الائمة المعصومین؟عهم؟ و هو محل السؤال فتذکّروا و تدبّروا فی ذلک انه مما یعمّ به البلوی ام لا فان لمیکن مما یعمّ به البلوی فهو ناطق لبعض و حاکم علی بعض و مرجع لبعض دون بعض فذلک ادحاض لحجة من اوجب اتحاد الناطق و انحصار الحکومة فیه فلامحیص لموجب اتحاده و انحصار الحکومة فیه من انیقول بأنه ممایعمّ به البلوی لانه مرجع جمیع الناس من الحکماء و العلماء و العوام من الرجال و النساء و الولدان بنی خمسعشرة و المخدّرات فی الحجال و بنات التسع لانهم کلّهم مکلّفون بالاتفاق و لجمیعهم مسائل شرعیة من امر التوحید الی ما دونه الی ارش الخدش فما فوقه و لامحیص لموجب اتحاده انیقول انه اعم من جمیع ممّا یعمّ([2]) به البلوی بعد الرسالة و الامامة الخاصة بالائمة‌الطاهرین؟عهم؟.
فتذکّروا و تدبّروا فی کلماته المحکمة التی کتبها لطالبی الحق و الیقین لایراث الیقین و ابعادهم عن الریب و الشک و التخمین اعلی‌اللّه‌مقامه. فان کان الاخذ بالتواتر و ترک الآحاد مما یعمّ به البلوی کما صرّح به مراراً کثیرة فوجوب اتحاد شیعی و لزوم انحصار جمیع امور المکلفین به اعم منه و من جمیع ممّا یعمّ(2) به البلوی فانه المرجع العامّ و الحاکم فیما اختلف الناس فیه اجمعون و الحکم فی مسألة التواتر و الآحاد و غیرها ممایختلف فیه. و ان کان التواتر مما یعمّ به البلوی اعم من الصلوة و الزکوة و الحج و امثالها کما صرّح به مراراً کثیرة ظهور عموم البلوی من وجوب اتحاد الناطق الشیعی غیرخفیّ عند
«* الرسائل جلد 4 صفحه 64 *»
کل ذی‌مسکة من العقل. و کل ذی‌مسکة یعرف انه اعم الاشیاء بلوی بعد الرسالة و الامامة الخاصة بالائمة؟عهم؟.
فتذکّروا و لاتغفلوا من ان الاخذ بالتواتر و ترک الاحاد و الاخذ بالخبر المحفوف بالقرائن القطعیة و ترک ماسواها مع شیوعهما بین العلماء الاعلام و اختیار جمع کثیر و جمّ غفیر من اعاظم الاعلام لهما کالسیدالمرتضی علم‌الهدی و اشتهارهما عند جمیع الفقهاء اذ لمیکن فیهما ضرورة من المسلمین او المؤمنین مع کونهما مما یعمّ به البلوی لیسا من الدین بالیقین. و دلیل ذلک و برهانه المورث للیقین عدم کونهما ضروریاً بین المسلمین و المؤمنین و عدم علم بنات التسع و بنین(3) خمسعشرة سنة لکونهم جمیعاً مکلّفین کما صرّح به مراراً کثیرة فما ظنک بل فما یقینک بالذی هو اعم من کل ما هو عام‌البلوی؟ فاین ضرورة من المسلمین و این ضرورة من المؤمنین و این علم بنات التسع و البنین لخمسعشرة سنة بوجوب اتحاد ناطق شیعی بین المؤمنین و لزوم رجوع جمیع المختلفین فی جمیع الاختلافات الیه وحده لا الی غیره حتی النحّاس و الحدّاد فی صنعة النحاس و الحدید؟ و جمیع الصانعین فی صنائعهم لو اختلفوا یجب علیهم الرجوع الی ذلک الواحد او الی الذین اجاز لهم ذلک الواحد وحده لاغیر. فاین علم ذلک النحّاس و این علم ذلک الحدّاد و این علم جمیع اهل المکاسب بذلک الفرد الذی هو الناطق المؤسس الحاکم الذی لاثانی له فی النطق و التأسیس و الحکم سویٰ من عیّنهم و اجاز لهم فی النطق و الحکم بین الناس اجمعین فی شرق الارض و غربها؟
فبأیّ معنی یفسر النطق و التأسیس و الحکم و بأیّ حشیش تمسّک مدعی ذلک فقولوا فی جوابه انک اوجبت ما لمیوجبه اللّه تعالی فان ماادّعیت اعم من جمیع ماهو یعم البلوی. فان کان ما ادعیته و اوجبته حقاً فاین علم جمیع المکلفین به؟ و این علم بنات التسع و البنین لخمسعشرة سنة؟ و این علم اهل المکاسب و الصنایع من المسلمین و المسلمات و المؤمنین و المؤمنات فی جمیع القرون و الاعصار فی جمیع الاماکن و البلاد و البراری
«* الرسائل جلد 4 صفحه 65 *»
التی یسکنونها؟ و این اجماع العلماء و این اتفاق الفقهاء علی ماادعیت؟ و این القائل به بین المسلمین و این القائل به بین المؤمنین و این القائل به بین المنتحلین المبدعین سواک و سوی من تبعک؟ نعوذباللّه من بوار العقل و قبح الزلل و به نستعین. فان هو الّا بدعة فی الدین و المذهب اذ لمیکن علیه دلیل من ضروری الدین و المذهب اذ هو اعمّ من جمیع ما هو عام‌البلویٰ و ان هو الّا ایجاب ما لمیوجبه اللّه تعالی.
فلو ادعیٰ ایجاب اللّه تعالی مع عموم‌البلوی و لمتجد من عندک بنفسک اثراً منه و لا خبراً فاعلم بانه ایجاب له و افتراء علی اللّه سبحانه اذ انت بنفسک واحد من المسلمین و واحد من المؤمنین و انت بنفسک اهل ضروری المسلمین و اهل ضروری المؤمنین فلو کان ادعاؤه حقاً فلماذا احتجت الی السؤال عنه؟ و لم لااستغنیت بعلمک عن السؤال عنه؟ و ماکنت طفلاً غیرمکلف غیرممیز و لا کبیراً خرفاً غیرشاعر و لا سفیهاً ضعیفاً و لا غیرمعتنٍ بالدین و الحمدللّه کمن لایبالی بدین و لا مذهب الذین لمیشاءوا و لایشاءون انیعرفوا الحق و الباطل لیتمسّک بهم المدعی بانهم مسلمون بل مؤمنون و لایدرون الضروری من المسلمین او المؤمنین نعم اولئک کالانعام بل هم اضل اولئک هم الغافلون و مااقول اولئک هم الکافرون.
بالجملة، فمرة قال المستمسکون بهذه البدعة الکاشفون لهذه السوءة التی قدغفل عنها اهل البدع الی هذه الازمان و کم ترک الاول للاٰخر ان ضروریات الدین و الذهب مما علمه جمیع المکلفین فایّ فخر و اعتناء بها عند الکاملین.
و مرة یقولون ما للعوام و فهم الضروریات و الاستدلال بها و وزن الحق و الباطل بها شأن العلماء الماهرین و شأن العوام هو التقلید من اصحاب ذلک الناطق الواحد و اجماعهم علیه. و تغافلوا عن ان لکل معلّم جمع من المتعلمین قداجمعوا بان معلّمهم من اهل الحق فهل یقلد العوام اصحاب ذاک او اصحاب ذلک.
و مرة یقولون جعل الضروریات میزاناً لتمییز الحق و الباطل و اهل الحق و اهل الباطل او لتمییز الشخص الکامل خلاف الضرورة و المیزان غیر ذلک. و قدعلمت مما
«* الرسائل جلد 4 صفحه 66 *»
قال حیث قال ان جمیع الفرق من الاثنتین و سبعین تخلفوا عن هذه القواعد حتی صاروا هالکین. و صرّح الشیخ بان الضروریات میزان المریدین فی اختیار المرشدین، کما اوردت عبارته فی التوضیح و لایجوّز للمریدین انیتمسکوا بمرشد مخالف للضروری فالمریدون ان لمیدروا الضروری فکیف یمکن لهم الوزن به.
و مرة ادعیٰ ان جمیع الفقهاء یقولون بما ادعاه و لعله اعرف بالفقهاء من انفسهم حتی عرف منهم ذلک و هم بانفسهم لایعلمون بل ینکرون.
بالجملة، فاعتبروا یا اولی‌الابصار من ابطال اللّه تبارک و تعالی الباطل و اجرائه علی لسان اهله باصراره و تکراره ولکن:
| لقداسمعت لو نادیت حیاً | ولکن لاحیوة لمن تنادی | |
| علم المحجة واضح لمریده | و اری القلوب عن المحجة فی عمیٰ | |
| و لقدعجبت لهالک و نجاته | موجودة و لقدعجبت لمن نجیٰ |
و ایّ علم المحجة اوضح من الضروریات و ایّ شیء اوضح بطلاناً من مخالفها و لولا ذلک لمااخضرّ للحق عود و لمابقی له عمود اذ کل ماسواها من الحق وزن و یوزن بها حتی صار حقاً و جمیع انحاء الباطل وزن و یوزن بها حتی صارت باطلةً.
و ان قلت فعلی ما ذکرت لابد لکل ما هو عام البلوی من المسائل الدینیة من قیام ضرورة من المسلمین او المؤمنین و ان کان کذلک فلایخفی شیء مما هو عام‌البلویٰ علی احد من المسلمین و المؤمنین الذین هم غیرالمستضعفین و غیر غیرالمبالین بالدین و ان کانوا عوام غیرعالمین و کل ما لمیقم علیه ضرورة من الدین و المذهب مما هو عام‌البلوی من المسائل الدینیة فهو بدعة و ضلالة فی الدین فما المراد من تلویحات المشایخ+ بل تصریحاتهم بان امر الرکن الرابع من الدین قدکان خفیّاً من جور الظالمین فی قرون و سنین کامر امارة امیرالمؤمنین؟ع؟ و خفائه فی سنین الی
«* الرسائل جلد 4 صفحه 67 *»
ان نزل بها الروح الامین علی رسول رب العالمین مع انهما کانا مما یعم بهما البلوی بل اعم من کل ماهو عام‌البلوی لانهما یعمّ بلواهما المکلفین جمیعاً حتی العوام و عموم بلوی کثیر من المسائل مخصوص بالعلماء کما لایخفی فان کان کذلک فقدخفی علی المکلفین امر فی قرون و سنین ماقام علیه ضرورة من الدین و المذهب حتی ظهر فاذا ظهر صار الی ما صار.
فاذا کان کذلک فقدقام الاشکال بان کل ما ظهر بعد حین لمیکن علیه قیام من ضرورة السابقین فهو بدعة فی الدین غایة الامر ان امر امارة امیرالمؤمنین؟ع؟ قدسهل علینا الجواب بان الضروریات صارت ضروریات باخبار النبی؟ص؟ و قبل اخباره لمتکن شیئاً مذکوراً و قدبقی الاشکال فی خفاء الرکن الرابع فی قرون و سنین و ظهوره بعد حین، فهل کان بدعة نعوذباللّه ظهرت لميکن قبل ظهورها قیام ضرورة من المسلمین و المؤمنین علیه ام یکون حقاً و یجوز انیظهر حق عام‌البلوی لمیکن علیه قیام ضرورة قبل ظهوره. فما المراد من کلامه ان التواتر مما هو عام‌البلوی حتی تحتاج الیه المخدرات فی الحجال و بنات التسع فاذ لمیقم علیه ضرورة حتی تعلم المخدرات و بنات‌التسع فلیس من دین اللّه.
فاقول و باللّه المأمول بوساطة آل الرسول؟ص؟ لرفع هذا الاشکال و دفع هذا الاعضال الذی هو للاقدام مزالّ و للاحلام مضالّ و کم من ذی‌مقال له قیل و قال فی الطرفین الیمین و الشمال و هما المضلة و الطریق الوسطی هی الجادة و النمرقة الوسطی هی المخدّة فاستمع لما یلقی الیک و انتظر لما یحضر لدیک فانه لیس بمائدة جوعها طویل و شبعها قلیل ان لمتکن من الاکثرین و تکون من الاقلین.
فله جوابان للاکثرین و الاقلین فاما الذی للاقلین فقدمرّ و کفاهم ان کانوا صادقین فی تصدیق المهدیّین الهادین الذین هم المشیّدون لهذا الرکن من الدین. و الذی نقلت لک کلامه
«* الرسائل جلد 4 صفحه 68 *»
واحد من المشیّدین المصرّین المبرمین و قدقال ما قال من غیر سؤال سائل و جواب ذی‌مقال من غیر تقیة و تعمیة ابتداء بانعامه و احسانه الی طالبی الیقین بتهیئة اسباب مورث([3]) للیقین فعدّ من اسبابه قیام ضرورة المسلمین و المؤمنین و قدعدّ من اسبابه عدم قیام ضرورة علی مسألة من مسائل الدین مماهو عام‌البلوی للمکلفین من العلماء و العوام اجمعین حتی بنات‌التسع من النسوان و بنی الخمسعشرة من البنین دلیلاً علی عدم دلیل و القائل به قائل بغیر دلیل و هو خارج عن السبیل سبیل المؤمنین و من تولّی عن سبیل المؤمنین نولّه ما تولّی.
فهل زعم زاعم من المسلّمین له انه قداقام برهانه علی غیره و هو بنفسه مخالف لما هو علیه من الدلیل ام ضالّ فی المسألة نعوذباللّه اشتبه علیه الامر ام هو الرءوف الرحیم الهادی المبتدئ بالانعام و الاحسان و اللّه یحب المحسنین و کذا حال السابقین+ فذلک هو المحکم من دینهم و مذهبهم و دیدنهم فی طریقتهم و حقیقتهم و ظاهرهم و باطنهم.
و اما الجواب العام فلاشک ان الناس مختلفون فی تحمل الشرایع اما لانسهم بما هم علیه و وحشتهم من خلافه او لطبعهم او لبخلهم او لحسدهم و حقدهم او لبعد شیء عند اذهانهم و غرابته لدیهم او غیر ذلک و ذلک ظاهر عند کل عاقل و قدعلم اللّه تعالی جمیع ذلک فاقتضی حکمته انیعلّمهم شرایعه شیئاً بعد شیء و انیکلّفهم بالامور الشاقّة شیئاً بعد شیء لیستأنسوا بالتدریج و یتحملوا امراً لمیتحملوه قبل ذلک فلاجل ذلک اکتفی رسوله؟ص؟ بامره تعالی بقوله لااله‌الّااللّه فقال قولوا لااله‌الّااللّه تفلحوا و لمیأمرهم بشیء من الشرایع حتی انتشر امره و استأنسوا بها و صارت الکلمة بینهم ضرورة مسلّمة ثم امرهم بشهادة محمدرسول‌اللّه حتی استأنسوا بها ثم امرهم باقامة الصلوة فاحتملوها شیئاً بعد شیء و استأنسوا بها لعدم زیاد([4]) مشقة فیها و عدم ضرر فی ابدانهم و اموالهم حتی صارت ضرورة مسلّمة بینهم ثم امرهم بالصیام
«* الرسائل جلد 4 صفحه 69 *»
بعد الصلوة لما فیه من المشقة و الجوع و العطش فتکلّفوه شیئاً بعد شیء و استأنسوا به و صار بینهم ضرورة معلومة مسلّمة و لمیقتض الحکمة تکلیف شیء غیره ثم امرهم بایتاء الزکوة زکوة الفطر تکملة لصیامهم ثم بایتاء الزکوة و الضرر فی الاموال ثم بالجهاد و الضرر فی الابدان فلو حملهم علی جمیع ذلک دفعة واحدة ابتداءاً لمااحتملوا شیئاً منها و انکروا علیه یوم اول.
بالجملة، و ذلک معلوم عند کل عاقل لاسیما عند العالم الخبیر المطلع علی سیرته؟ص؟ و لمیظهر امر خلیفته خوفاً من استکبارهم و حقدهم و حسدهم اذ کل صندید من صنادیدهم قدعدّ نفسه من رجال دولة الاسلام و سیداً عظیماً بین الانام لقربهم الظاهر فی الخارج و الداخل و هم اهل الحل و العقد ظاهراً و طرف الشوری و المصلحة فی الامور المهمّة الاسلامیة و قدعظم علیهم اشدّ العظمة امارة امیرالمؤمنین؟ع؟ و تمکینهم له و اذعانهم بانهم مرءوسون و لاشیء اعظم علی انفسهم من ذلک فلاجل ذلک اخّره الی آخر عمره؟ص؟ و خاف علی نفسه من اظهاره حتی نزل بلّغ ما انزل الیک من ربّک و ان لمتفعل فمابلّغت رسالته و اللّه یعصمک من الناس. بالجملة، و جمیع ذلک
ذلک معلوم بادنیٰ تدبر و الحمدللّه.
و مما هو غریب عن اذهانهم بعید عن افکارهم و احلامهم امر رجعة محمد و آله؟ص؟ جمیعاً و رجعة کل ماحض من الایمان و الکفر الی هذه الدنیا و لمّا حان حین اظهارها لعامة المؤمنین لغرابتها و بعدها عن احلامهم و عدم تحملهم لها فلاجل ذلک مااخبروا جمیع المشاهدین لهم؟عهم؟ فاخبروا واحداً بعد واحد من المسلّمین المتحمّلین و ماحان حین اظهارها لعامة المؤمنین الّا بعد مضیّ قرون و سنین حتی وصل اخباره الی جمیع العلماء و تلقّوها بالقبول و اثبتوا و احتجوا علی العامة بصریح القرآن و یوم نحشر من کل امة فوجاً فکانت غیرمعلومة عند الجمیع و اختلفوا فیها حتی صارت ضرورة بین المؤمنین.
و کذلک امر الرکن الرابع و الضیاء اللامع لما کان
«* الرسائل جلد 4 صفحه 70 *»
بعیداً عن اذهان اغلب الناس بان معرفة اشخاص غیر اشخاص الائمة الطاهرین؟عهم؟ رکن من ارکان الدین و کیف لایکون غریباً بعیداً عن اذهان اغلب الناس و قدخلیٰ اغلب الروایات المحدّدة للایمان عنه و قدحدّده([5]) فی اغلب الروایات بالشهادتین و الصلوة و الصیام و الخمس و الزکوة و الحج و الجهاد و ولایة الائمة؟عهم؟ بعد ذلک لعدم تحمل الناس و قدعظم علی الاکثرین ولایة الائمة الطاهرین؟عهم؟ مع التصریح من اللّه تبارک و تعالی فی محکم کتابه دون المتشابه قل لااسألکم علیه اجراً الّا المودة فی القربیٰ فکیف لایکون مودة غیرهم غریبة بعیدة عن الاکثرین بانتکون رکناً من ارکان الدین؟ نعم هی مودوعة عند المؤمنین الممتحنین فی جمیع القرون و السنین و هم بانفسهم مأمورون بنشر امر آخر من امور الدین بین المؤمنین کنشر اثبات خلافة امیرالمؤمنین و ولایة الائمة الطاهرین و امامتهم؟عهم؟ و بعض فضائلهم الظاهرة و نشر احکام الطهارة و الصلوة و الصیام و الحج و الخمس و الزکوة و الجهاد و البیع و الشریٰ من العبادات و المعاملات حتی استحکم جمیع ذلک و حان حین اظهار امر الرکن الرابع و النور الساطع بین عامة المؤمنین بعد ان کان بین الخاصة محفوظاً مضبوطاً من غیر نکیر و قدخفی علی عامة المؤمنین فی‌الجملة لعدم کتب کتاب فی ذلک لاشتغال العلماء بکتب سایر امور الدین و نشرها حتی حان حین اظهاره و کتبه و نشره و اثباته بآیات عدیدة محکمة و روایات کثیرة محکمة و اجماع من العلماء بوجوب ولایة اولیاء اللّه و اولیاء الائمة؟عهم؟ و عداوة اعدائهم لوقوعهما فی کثیر من الادعیة و الزیارات و الروایات سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم و ولی لمن والاکم و عدو لمن عاداکم و ضرورة من المذهب و ضرورة من المسلمین و ضرورة من الملل فی نوع ذلک لا اشخاصهم و دلائل من العقول و آیات الآفاق و الانفس و یکون جمیع ذلک محکماً غیرمتشابه و فی کل واحد من تلک الادلّة بدلیل الحکمة و الموعظة
«* الرسائل جلد 4 صفحه 71 *»
الحسنة و المجادلة بالتی هی احسن.
و کان اول المشیّدین لهذا الرکن الشیخ الاوحد اعلی اللّه مقامه و رفع فی دار الخلد اعلامه فقام بین المؤمنین المکلفین من الحکماء و العلماء الی التابعین مصدقاً لما بین ایدیهم و ماکان بدعاً منهم و جاء بامور من الحقائق و الاسرار و فضائل الائمة الاطهار علیهم صلوات الملک الجبّار ما لمیأت به احد من العالمین العارفین و اقام علیها براهین مما بین ایدیهم من محکم الکتاب دون متشابهه و محکم السنة غیر متشابهها و محکم العقول و محکم الاجماع و محکم الضروریات من المذهب و الدین و محکم دلیل الآفاق و الانفس بالادلة الثلثة فی کل واحد منها من محکمها دون متشابهها و اتمّ الحجة و اظهر المحجة.
فکلما خفی علی احد مطلب من مطالبه و زعم زاعم خلاف مراده نادیٰ باعلیٰ صوته ان مرادی ما هو بین المسلمین فی الاسواق فمن زعم غیر ذلک من عبارتی لمیفهم مرادی و نطق بینهم بما لمیمکن لاحد من معاندیه ردّه و انکاره حتی اضطروا فی عنادهم و عتوّهم الی خرق وسیع و عمل شنیع و هو فتح باب الافتراء علیهم لیستمسکوا به فی انکاره و تکذیبه و تکفیره.
فمرة قالوا انه منکر للمعاد الجسمانی فاذا وصل الیه ذلک الافتراء قال المنکر للمعاد الجسمانی کافر مخالف لضرورة الاسلام مخلد فی نار جهنم و مرادی من عباراتی هو ما علیه المسلمون فی الاسواق و هو المعاد الجسمانی. فحملوا محکم کلامه علی الحیلة فقالوا انه فی قلبه منکر للمعاد الجسمانی لما یفهم من عباراته و قال صریحاً بین الناس مرادی هو المعاد الجسمانی لاجل الالتباس. و تارة قالوا انه منکر للمعراج الجسمانی فاذا وصلت الیه تلک التهمة قال کما قال فی المعاد الجسمانی. و مرة قالوا بانه غالٍ فی الائمة؟عهم؟ و جعلهم آلهة فاذا وصل الیه ذلک البهتان العظیم قال اشهد ان لا اله الّا اللّه وحده لا شریک له فی ذاته و صفاته و افعاله و عبادته و اشهد ان محمداً عبده و رسوله؟ص؟ و اشهد ان علیاً امیرالمؤمنین ولیّه و الائمة
«* الرسائل جلد 4 صفحه 72 *»
؟عهم؟ اولیاؤه و شهد بذلک فی اذانه باعلیٰ صوته و اقامته و صلواته بینهم فحملوا جمیع ذلک علی الحیلة و قالوا للناس بانه فی قلبه اعتقد الوهیتهم لاجل الالتباس.
فاشاعوا هذه الشنیعة و اذاعوها بین الخلیقة للتوحیش و التفریق حتی شاعت و ذاعت و ملأت الاصقاع و الاسماع الی هذا الزمان و اللّه اعلم دوامها([6]) و استمرارها الی ایّ زمان و ان هی الّا لاجل عدم تمکنهم فی الایراد علیه و ذلک ادلّ دلیل علی انه کان مع الحق و الحق معه یدور معه حیث‌ما دار.
و کذلک حال السید النبیل و السند الجلیل! بالنسبة الی الناس و المعاندین و کم ترک الاول للآخر کما لایخفیٰ ذلک علی ذی‌مسکة طالب للحق.
فان قیل فعلی ذلک لمیأت المشایخ+ بخلاف ما علیه المسلمون و المؤمنون من الضروریات و هی معلومة عندهم فما معنی خفاء امر الرکن الرابع من قبل و ظهوره عند قیام الشیخ الاوحد فان لمیکن فحدث فشرّ الامور محدثاتها و ان کان من قبل فما معنی خفائه؟
فاقول و باللّه المأمول بوساطة آل‌الرسول؟ص؟ اما ظهوره ببیان غریب و شرح الکتاب و السنة و اظهاره الاسرار و الحقایق منهما ما لمیظهر من احد من العلماء من صدر الاسلام الی زمانه فمما لایخفی علی المعاند المفتری‌علیه فضلاً عن المؤمن الموافق فخفاء امره قبل ظهوره و اظهاره مما لا شک فیه و لا ریب یعتریه فذلک هو الامر المخفی قبل ظهوره و اظهاره و هو الظاهر بعد اظهاره و کفی ذلک بانه کان مخفیاً فصار ظاهراً فذلک ظاهر امره فاللّه سبحانه و تعالی اعلم حیث یجعل امره و جعله فرقاناً بین الحق و الباطل و دخل المدینة علی حین غفلة من اهلها فطفق مسحاً بالسوق و الاعناق و تمسک بما تمسکوا به و اخذ بما اخذوا و ترک ما ترکوا و لمیأت ببدعة فی شیء من الاشیاء التی لایجوز فیها البدعة حتی لمیقدر المعاندون علی ردّه و ردعه حتی اضطروا فی عنادهم الی الاستمساک بخرق وسیع و عمل شنیع
«* الرسائل جلد 4 صفحه 73 *»
و هو فتح باب التهمة و الافتراء علیهم.
و ما اشبه حاله بحال رسول‌اللّه؟ص؟ فی تحدّیه بکتاب یکون حروفه و کلماته بین ایدی الناس و لهم التصرف فیها بالتأخیر و التقدیم و الترکیب فرکّب منها کتاباً عجزوا عن الاتیان بمثله فکذلک قام و اتمّ الحجة علیهم مصدّقاً لمابین ایدیهم آخذاً بما اخذوا تارکاً ما ترکوا بحیث اضطروا الی فتح باب الافتراء علیهم([7]) و لمیمکنهم الاخذ بماخالفهم فی الاخذ و الترک أفلمیکن الافتراء حراماً فی دین اللّه؟ أفلمیصر حرمته ضرورة بین المسلمین؟ أفلمیخرجوا عن ضرورة الدین فی انکاره و تکفیره؟ ألمتکن العداوة للعلماء حراماً فی الدین؟ ألمتصر حرمتها ضروریاً بین المؤمنین؟ ألمیکن المقرّ بجمیع ضروریات الدین و المذهب مؤمناً ولو کان عامیاً فاسقاً؟ ألمیکن تکفیر المؤمن العامی الفاسق المقرّ بجمیع ضروریات من الدین و المذهب خروجاً من ضروری الدین و المذهب؟ ألیس البهتان علیه حراماً؟ فکیف کان الامر اذا کان المؤمن المقرّ بجمیع الضروریات عالماً؟ و کیف یکون ان کان عادلاً؟ و کیف یکون ان کان تقیاً؟ و کیف یکون ان کان اتقیٰ و اورع و اعلم؟ و قدفعلوا ما فعلوا و کم ترکوا للآخرین و سیفعلون بعد حین و ذلک ظاهر امره و اما باطنه فلمیجز لمن یعلمه التصریح به فضلاً عمن لایعلمه فلنقبض العنان و اللّه المستعان.
و ان قیل فلعل لزوم اتحاد الناطق و وجوب الاعتقاد به مما خفی قبل ظهوره و اظهاره و ظهر بعد اظهاره، فاقول اما کونه واحداً و علمه منحصر به فمما لایحتاج الی السؤال و الجواب و قدامتحن اللّه به و بعلمه من عرفه، عرفه من عرفه ببرهانه و انکره من انکره ببهتانه.
اما وجوب الاعتقاد بلزوم اتحاد الناطق فی کل عصر و زمان قبله و بعده فقدعرفت مما تقدم بانه خلاف ضرورة الدین و المذهب و کفیٰ فی خلافه عدم قیام ضرورة بین المسلمین و المؤمنین علی لزومه و وجوبه. و وقوع شیء فی وقت و زمان لایوجب استمراره فی کل زمان ألمتر
«* الرسائل جلد 4 صفحه 74 *»
الی وقوع ظهور الائمة الماضیة؟عهم؟ فی عصرهم و عدم استمراره فی زمن الغیبة و وقوع شیء فی وقت لایوجب وجوده فی الازمنة الماضیة بدلیل استصحاب القهقریٰ نعوذ باللّه من بوار العقل و قبح الزلل و به نستعین. فکم من عالم غنی کان کذی‌الثمانین و کم من عالم فقیر کان کاغلب العلماء المساکین.
بالجملة، نسبة هذه العقیدة بهم کذّبها عدم تصریح منهم+ فی کتبهم مع انه کان مما یعم به البلویٰ فضلاً عن تصریحهم بخلاف ذلک کما اوردت فی «الایضاح» و «الموضح» من کتاب «الارشاد» و «جواب نظام‌العلماء» و قدانکر ذلک فی «جواب الملّاحسینعلی» اشد الانکار حتی سلبه عن الحمار فهل بقی بعد ذلک شک لاولی الابصار؟ فلو اتقی فی جمیع ذلک تُقیٰة فلم لمیتّق من ادّعی الاقتفاء و سعیٰ فی نشر هذه الخرقاء؟ فهل سکن بعدهم الغبار و قلّ الاشرار ام قلّ الابرار و غلب الاشرار؟ فکأنه نظر فی بیته الذی سکن فیه فی اللیل خالیاً عن الاغیار و لمیر صحن الدار فی النهار و وجود الاغیار.
بالجملة، و من الناشرین لهذه النشرة تمسک لحقیّة هذه البدعة بانا کنّا راجعین الی مرجع واحد و مقلدین لشخص واحد معرضین عن سائر الاشخاص و کان ذلک المرجع الواحد یقرّرنا و یصدّقنا فی ذلک فکان حقاً مقرّراً مصدّقاً، و هو غافل فی دعواه بان جمیع الراجعین المقلدین لعالم من العلماء و فقیه راجعون الی شخص واحد و فقیه واحد و قدقرّرهم علی ذلک و صدّقهم و لمیقل احد من العلماء و التابعین بوجوب الرجوع الی شخص واحد دون غیره. ألمیجوّز المشایخ+ الرجوع الی غیر انفسهم و اجازاتهم و اجوبتهم فی هذه المسألة مکذّبة لمدّعݫݫݫݫݫݬݬٍ بلا بیّنة.
و منهم من تمسک ببعض الکلمات کقولهم لایکون لقوم الّا حاکم واحد و لاینطق فی قوم الّا ناطق واحد. و معلوم ان الشخص الواحد لایقلّد عالمین مختلفین فی مسألة واحدة. و کذلک المقلدون لایقلّدون عالمین مختلفین فی مسألة فقال واحد بوجوب عمل و قال آخر بحرمته و قال واحد بنجاسة شیء و حرمته و قال آخر بطهارته
«* الرسائل جلد 4 صفحه 75 *»
و حلّیته کالزبیب المغلیّ ما لمیذهب الثلثان من مائه. و لمیقل احد من العلماء و التابعین بلزوم رجوع جمیع المکلفین الی ناطق واحد و الی حاکم شرع واحد. و کفیٰ فی جمیع ذلک عدم قیام ضرورة من المسلمین او المؤمنین فضلاً عن قیام ضرورة منهم علی خلافه لانه مما یعم به البلویٰ و اعم من کل ما هو عام‌البلویٰ بعد الامامة الخاصة بالائمة الطاهرین؟عهم؟ و قدعرفت مما مرّ من کلامه فی «الدرة الیتیمة» و کفی بذلک دلیلاً و وضح سبیلاً و من لمیجعل اللّه له نوراً فما له من نور و الی اللّه ترجع الامور و ماتغنی الآیات و النذر عن قوم لایؤمنون انا للّه و انا الیه راجعون.
و قدوقع الفراغ من هذا التصریح بعد التوضیح فی عصر یوم الخمیس الرابع و العشرین
من شهر شوال‌المکرم من شهور سنة 1297 حامداً مصلیاً مستغفراً و الحمدللّه
و صلّی اللّه علی محمّد و آله و لعنة اللّه علی اعدائهم اجمعین
تـــمّــــــــــــــــــــــــــت.