سه نکته از “حاج محمد کریم کرمانی”

۱- سخن حاج محمد کریم کرمانی صد سال پیش:

… پس مردم به همان طبیعت های سابقی باقیند. بعضی همان طبیعت مجوس های اول را دارند. چنان که سفره ای سبزی می کنند و آتش به بام می کنند و شیر و شکر به آب می دهند و کهنه به درخت های می بندند چنان که مجوس ها می کردند. و بعضی کهنه به منبرها می بندند و می خواهند مراد از آن حاصل شود. و بعضی از آنها هنوز بر طریقه سنی ها باقیند و چنان که سنی در وقت تشهد انگشت سبابه را حرکت می دادند پس آن انگشت را انگشت شهاده می گفتند چنان که مردم هنوز آن را انگشت شهاده می گویند… (مواعظ یزد ص ۱۱۷)

یک قرن پیش کجا و چند دهه اخیر کجا؟!

۲- دکتر عیسی ضیاء ابراهیمی از دکترهای کهنه کار کرمان مدتی قبل کتاب “دقایق العلاج” نوشته “حاج محمد کریم کرمانی” را ترجمه کرده است. کتاب عربی دقائق العلاج در پنج مقاله نگاشته شده است. مقدمه کتاب درباره برخی کلیات علمی و عملی است.

مقاله اول: معالجات کلیه

مقاله دوم: معالجات جزئیه

مقاله سوم: کیفیت ساختن ادویه

مقاله چهارم: ذکر بعضی ادویه مرکبه

مقاله پنجم: در بعضی امور کمیاب با توجه به احادیث و برخی امور تجربه شده.

در همین کتاب به بررسی و پژوهش درباره مرض “مالاریا” پرداخته اند.

دکتر ابراهیمی توضیح های جالبی در این باره دارد که در ادامه مطلب مصاحبه را نقل کرده ام. اگر شخصي مي تواند، نسبت به تجديد چاپ اين ترجمه و يا به دست آوردن نسخه هايي از آن اقدام كند و اين وبلاگ را بي خبر نگذارد!.

۳- یک نکته در ادبیات: به گونه‏اى كه از مقايسه‏ى تاريخ نگارش نسخه‏هاى مختلف به دست آمده معلوم مى‏شود، قديمى‏ترين كتاب‏هاى مربوط به تدوين صرف و نحو فارسى، صرف و نحوى است كه عالم بزرگوار مرحوم حاج محمد كريم كرمانى؛ مصنف ارشاد العوام در سال 1275 نگاشته‏اند و صرف و نحوى كه تاريخ تأليفش مقدم بر اين تاريخ باشد به دست نيامده است. حاج محمد كريم كرمانى را نخستين انديشمند و دانشمندى مى‏دانيم كه در صرف و نحو زبان فارسى كتاب كامل و مستقل تأليف فرموده است.

خود آن جناب در ابتداى رساله‏ى «تنبيه الادباء» مى‏نويسند: «در اين علم (صرف و نحو فارسى) سابقاً كتابى به نظر نرسيده كه اقلاً بعضى مسائل در آنجا ضبط شده باشد و بعضى را حقير زياده كنم شايد بسيارى از مسائل از حقير فوت شود و بعد از اين اگر كسى بنويسد آنچه حقير نوشته‏ام ضبط كند و قدرى خود او علاوه كند و به اين واسطه علمى مبسوط و مضبوط گردد».(مجمع الرسائل ادبی ص ۱۱۰). در بخش “نگرش نوین بر کتاب ارشاد العوام” یکی از قسمت ها را به ادبیات این کتاب اختصاص خواهم داد.

دکتر عیسی ضیا ابراهیمی از دکترهای کهنه کار کرمان مدتی قبل کتاب “دقایق العلاج” نوشته “حاج محمد کریم کرمانی” را ترجمه کرده است. کتاب عربی دقائق العلاج در پنج مقاله نگاشته شده است. مقدمه کتاب درباره برخی کلیات علمی و عملی است. مقاله اول: معالجات کلیه مقاله دوم: معالجات جزئیه مقاله سوم: کیفیت ساختن ادویه مقاله چهارم: ذکر بعضی ادویه مرکبه مقاله پنجم: در بعضی امور کمیاب با توجه به احادیث و برخی امور تجربه شده و بررسی و پژوهش درباره مرض “مالاریا”.

دکتر ابراهیمی توضیح های جالبی در این باره دارد:

“کتاب دقایق العلاج را پدر پدربزرگم ، حاج محمد کریم کرمانی پسر ابراهیم خان ظهیر الدوله که مردی حکیم ، فقیه و زبان شناس بوده است به زبان عربی نوشته بود و من به فارسی برگرداندم و با استقبالی که از این کتاب شد همان سال در بازار نایاب شد و البته دیگر هم تجدید چاپ نشد » . دکتر ضیاابراهیمی توضیح می دهد که کتاب دقایق العلاج در سال 1857 میلادی نوشته شده (۵ ذیقعده ۱۲۶۷ قمری) و در این کتاب نویسنده اصرار دارد براین که تمام مرض ها را موجودات زنده به وجود می آورند که برخی روح حیوانی دارند، برخی روح جمادی و برخی روح گیاهی که در واقع منظور همان باکتری ، میکروب و ویروس بوده است.

وی در خصوص گرایش مردم به گیاهان داوریی می گوید :« من فکر می کنم گرانی داروهای شیمیایی ، حق ویزیت بالا و شلوغی مطب پزشکان از دلایل گرایش مردم به گیاهان دارویی است ». او می افزاید :« در قدیم حکیم با صبر و حوصله بیمار را معاینه می کرد و از رنگ چهره ی بیمار، وضع صورت و چشم و …. بیماری را تشخیص می داد و البته با گیاهان دارویی نیز آشنایی داشت، اما متاسفانه امروز مطب پزشکان آنقدر شلوغ است که برخی پزشکان در حالی که با یک بیمار صحبت می کنند نسخه ی بیمار دیگر را می نویسند و همه چیز هم به آزمایشگاه ها ارجاع داده می شود که گهگاه دچار اشتباه می شوند.» دکتر ضیا ابراهیمی خاطرنشان می کند:«اما امروز عطاری ها هم به خوبی گیاهان طبی را نمی شناسند. خیلی هاعقیده دارندکه گیاهان دارویی نه کور می کنند ونه شفا می دهند اما این حرف درست نیست وگیاهان دارویی نیز ممکن است برای برخی مزاج ها ایجاد حساسیت کنند و با برخی داروهای دیگر تداخل داشته باشد.».

اما نکته دیگری که وی به آن اشاره می کند خشکسالی این چند سال اخیر است. اوبیان می کند:«خشکسالی چند سال اخیر موجب شده است که بسیاری از گونه های گیاهان دارویی از بین برود البته عده ای سعی کردند این گیاهان را در شهر بکارند واز آن استفاده کنند اما شرایط آب وهوایی باعث می شود این گیاهان خاصیت های متفاوتی داشته باشند.»

دکتر ضیاابراهیمی به تاسیس دانشگاه طب گیاهی وسنتی درایران اشاره می کند و می گوید: «تاسیس این دانشکده می تواند در احیای طب سنتی گام بسیار مهمی باشد اما نکته مهم تر آن است که چه کسانی قرار است دراین دانشگاه ها چه چیزهایی را تدریس کنند. اینکه اساتید این دانشکده باعلوم جدید و قدیم آشنایی داشته باشند بسیار اهمیت دارد.»

در این حال عطاری های امروز نیز بیشتر فروشنده هستند . شاید یکی دو عطاری در کرمان باشند که هنوز برای بیماری خاص خود نسخه می پیچند هرچند که آنها هم سرسری حرفهای فرد بیمار را شنیده و نشنیده چند نوع گیاه را از داخل ظرفی خاک گرفته جدا می کنند به مشتری می دهند تا بجوشاند و یا دم کند. حتی گاهی مواقع تبلیغ معجونهای معجزه آسای خود را به در و دیوار عطاری نصب می کنند. داروی ترک اعتیاد گیاهی 100 درصد تضمینی ، داروی چاقی ، لاغر و کوچک کردن شکم و…

یک پزشک کرمانی در خصوص گرایش به گیاهان دارویی می گوید:« به نظر من هنوز هم داروی شیمیایی مصرف بیشتری دارد به لحاظ اینکه علم پزشکی و داروسازی در این چند سال اخیر بیشتر پیشرفت داشته است.»

دکتر شهرام عامری مجد در مورد مصرف داروهای گیاهی عنوان می کند:« به هر حال همه ی ما به نوعی مصرف کننده ی گیاهان دارویی هستیم وشاید اثر این داروهارا به نوعی تجربه کرده باشیم اما این مصارف معمولا مربوط به بیماریهای مشخص است مثل سرماخوردگی یا بیماریهای جزیی ازاین دست ضمن آن که 30 درصد تاثیر هر دارویی بستگی به اعتقاد مصرف کننده به اثر شفا بخشی آن دارد.»

وی همچنین در مورد اینکه آیا مصرف توامان داروهای گیاهی ممکن است تاثیرمنفی داشته باشدنیز بیان می کند:« به هر حال احتمال دارد برخی داروهای گیاهی باهم تداخل داشته باشند اما در کل خواص آنها چندان قوی نیست که برای بیمار اشکال جدی ایجادکند.» اما او به نکته ی دیگری اشاره می کند و آن تبلیغ و بزرگنمایی در مورد گیاهان دارویی است.اومی گوید : «بسیاری ازاین داروها خصوصا داروهای ترک اعتیادیا چاقی ولاغری که تبلیغ می شود اکثرا ترکیبی از داروهای شیمیایی و گیاهی هستند که “دز” مشخصی هم ندارد و در بسیاری موارد مشکلات وعوارض بیشتری برای بیمار ایجاد می کند.» دکتر عامری مجد می افزاید:«ساخت بسیاری این داروها که در مورد آنها تبلیغ می شود و بر عنوان 100 درصد گیاهی آنها نیز تاکید زیادی می شود مبنای علمی ندارد.»

منبع: کرمان خبر