سلام؛ نه سام!
معانى «سلام»: سلام اسمى از اسامى خدا است چنانكه لفظ دار السلام در قول خداوند “لهم دار السلام عند ربهم” به معنى خانه خدا و بهشت مىباشد كه آن را خدا به سبب شرافتش به خود نسبت داده است و دومين معنى آن سلامتى از آفات است كه در همين آيه ممكن است منظور شده باشد. به اين معنى كه اهل بهشت در بهشت نزد خداوند از فقر و مرض و تغيير حال و بقيه مشكلاتى كه در دنيا هست مصون مىباشند، سومين معنى آن به معناى صلاح و سداد است بنابراين اين قول خداوند كه مىفرمايد: و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما به اين معنى است كه وقتى جهلاء آنها را مورد خطاب قرار مىدهند اين عقلاء مانند آنها به جهل سخن نمىگويند و به راستى و درستى جواب آنها را مىدهند و به معناى حفظ هم مىباشد و وقتى مىگوييم السلام عليكم يعنى خداوند حافظ شما باشد و همچنين سلام در و سلام لك من اصحاب اليمين به معناى دورى از اذيت است كه براى اصحاب يمين دعا مىشود.
سلام، مخصوص ملت ما است. سلام، درود فرستان ملت ما يعنى مسلمانان است و اهميت زيادى دارد چنانكه خداوند مىفرمايد: و تحيتهم فيها سلام يعنى درود و خوشامدگويى آنها در بهشت سلام است و نيز در حديث است كه وقتى با هم ملاقات كرديد سلام بگوييد و مصافحه كنيد و وقتى از هم جدا شديد استغفار كنيد پس شيعيان مستبصر بايد وقتى همديگر را مىبينند سلام كنند و بجاى سلام از اين كلماتى كه به تازگى معمول شده (مانند چاكرتم يا غيره يا تقليد از عجمىها – خارجي ها – كه صبح بخير يا عصر بخير مىگويند استفاده نكنند) و اگر كسى از برادران يا آشنايان اين كار را مىكند او را نصيحت كرده و از اين عمل نهى كنند چنانچه نپذيرفت طبق حديثى كه فرمودند: هركس قبل از سلام شروع به صحبت نمايد جوابش را ندهيد با او برخورد كنند.
بعضى هستند كه عبارت سلام را اشتباه ذكر مىكنند مانند “سام عليك” يا “سام عليكم” كه طرز سلام يهود به مسلمانان بوده و مسلمانان هم در جوابشان “وَ عليكم” مىگفتند كه اگر آنها با معنى سام آشنايند و مىدانند كه به معنى “مرگ و هلاكت و يك نوع مريضى مغزى” است و با اين كلام در واقع اين چيزها را براى مخاطب مىخواهند بهتر است جوابشان را ندهيد و اگر غافلند متذكرشان كنيد. و مىفرمايند سلام كردن مخصوص سوار است به پياده و ايستاده به نشسته.
در مورد افشاء سلام (آشكارا گفتن سلام) مىفرمايند كه آن را منتشر كنيد و پيوسته بگوييد البته بايد آن را بلند گفت و مىفرمايند كه بهترين اخلاق اهل دنيا و آخرت افشاء و انتشار سلام است و نيز مىفرمايند كه سلام از اسامى خدا است پس آن را بين خودتان افشاء كنيد و اما در مورد اول سلام كردن روايت است كه: بهترين مردم نزد خدا و رسولش كسى است كه اول سلام كند و نيز در فضيلت آن مىفرمايند: سلام هفتاد ثواب دارد شصت و نه تاى آن مخصوص سلام كننده است و يكى مخصوص جواب دهنده و نيز در حديث در تفسير آيه فاذا دخلتم بيوتا فسلموا على انفسكم تحية مباركة طيبة آمده است كه اين سلام كردن بر خود، سلام كردن شخص بر اهل خانهاش است وقتى كه داخل مىشود و نيز در حديث است كه: وقتى وارد منزلت شدى بگو بسم اللّه و باللّه و سلام بر اهلت بكن و اگر در خانه كسى نبود بگو بسم اللّه و سلام بر رسول خدا و اهلش بنما و بگو السلام علينا و على عباد اللّه الصالحين و وقتى كه چنين گفتى شيطان از منزلت فرار مىكند و در اينجا نيز فضيلت ابتداى به سلام و سلام كردن بيان شده است.
چنانكه مىفرمايند حتى اگر منزل خالى است باز نيز بر مؤمنين و غيره درود بفرست و اما در جواب سلام خداوند در قرآن مىفرمايد: و اذا حييتم بتحية فحيوا باحسن منها او ردوها يعنى وقتى به شما درود گفتند شما بهتر از آن را يا همانطور جواب دهيد مثلا اگر كسى بگويد السلام عليك بگوييد السلام عليك و رحمة اللّه و بركاته و در مورد حكمش آمده است كه سلام امر مستحبى است اما جوابش واجب مىباشد
اما اينكه به چه كسانى سلام كنيم يا نكنيم: در حديث است كه همانا رسول خدا نهى كردند از اينكه به چهار نفر سلام شود بر مست در حال مستى و بر كسى كه صورتگر است و بر كسى كه نرد بازى مىكند و كسى كه با اربعة عشر بازى مىكند [1] و مىفرمايند كه من بر اينها كسى را كه شطرنج بازى مىكند اضافه مىكنم و نيز فرمودهاند كه وقتى داخل مسجد شدى و مردم نماز مىگذارند پس بر آنها سلام نكن و بر رسول خدا درود بفرست و مشغول نمازت شو و وقتى كه بر گروهى وارد شدى كه نشسته بودند و صحبت مىكردند بر آنها سلام كن البته اگر كسى هنگامى كه ما در حال نماز بوديم سلام كرد بايد جوابش را بگوييم.
جمع بندي
سلام اسمى از اسماء الهى است و تحيت مسلمين است و اول سلام كردن مستحب و جواب سلام واجب است و بايد عبارت آن را درست ادا كرد تا شبيه مرگ بر تو نشود و بر شطرنج باز و دوزباز و نرد باز و مست و صورتگر نيز نبايد سلام كرد و وقتى سلام مىكنيم بايد بلند سلام كنيم تا شخص مقابل بشنود.
البته موضوعى هست كه بعضى اعتراض مىكنند كه سلام كرديم جواب نداد ممكن است آن شخص پيرمردى بود نشنيده يا حواسش مشغول بوده نفهميده يا حتى يواش گفته تو نشنيدى اين امور نبايد وسيله رنجش برادر مؤمنى از برادر مؤمن ديگر شود حتى آنكه در حديث هم هست كه كذب سمعك و بصرك يعنى گوش و چشم خود را تكذيب كن بگو او سلام كرد من نشنيدم و بلافاصله نسبت را به او نده و نيز حمل بر تكبر او نكن البته از متعلمين بيشتر انتظار مىرود كه در اين امر اهتمام بورزند زيرا يك متعلم در واقع نماينده مكتب حساب مىشود خداوند به ما توفيق عمل كردن به احاديث را بدهد.
والسلام
سپاس از همكاري برادر گرامي “ب .س” در تدوين اين مقاله.
[1]ــ كه اربعه عشر همان دوزبازى است و بازيى است به اين شكل: كه چهارگوشه اى متداخل تو در تو مىكشند و زواياى آنها را به هم متصل مىكنند و بر روى آن دو حريف به ترتيب سنگريزه يا چيز ديگرى كه نماد خودشان است را مىگذارند و به نوبت بازى مىكنند.